محمد جاوید امیری- روزنامه‌نگار

یک سال و پنج ماه پس از حاکمیت طالبان بر افغانستان، کشورهای منطقه که در پیروزی طالبان نقش اثرگذار داشتند، یکی پی دیگر سیاست خویش را در قبال مسایل افغانستان تغییر می‌دهند.

ناکامی طالبان در مهار داعش، میدان دادن به گروه‌هایی چون جنبش ترکستان شرقی، تحریک طالبان پاکستان، جنبش اسلامی ازبکستان و انصرالله تاجیکستان، نگران عمیق کشورهای همسایه و منطقه را برانگیخته است.

سطح نگرانی کشورهای منطقه در چهارمین نشست فارمت مسکو آشکار شد. تمام کشورها به شمول پاکستان از عملکرد یک سال و شش ماهۀ طالبان انتقاد کردند. نارضایتی روسیه وقتی آشکار گردید که نمایندۀ طالبان را در چهارمین نشست فارمت مسکو دعوت نکرد. درحالی که طالبان جز محوری سه نشست پیشتر فارمت مسکو بودند.  

کشورهای منطقه در چهارمین نشست فارمت مسکو نگرانی‌های شان را در دو محور مطرح کردند: افزایش روزافزون تهدیدهایی ناشی از پایگاه‌سازی و نفوذ گروه‌های تروریستی بر جغرافیای افغانستان و سیاست سختگیرانۀ طالبان دربارۀ زنان، اقلیت‌های قومی – مذهبی و تشکیل دولت فراگیر در افغانستان. کشورهای منطقه بی‌پرده اعلام کردند که طالبان در هر دو زمینه ناکام هستند.

کشورهای منطقه به‌ویژه ایران، پاکستان، چین و روسیه در سرنگونی رژیم محمد اشرف‌غنی رییس جمهور پیشین افغانستان و برگشت طالبان به قدرت نقش داشتند. این کشورها با تدویر نشست‌های منطقه‌ای زیر نام «صلح» و دعوت سران طالبان و همچنان با حمایت تسلحیاتی و مالی از تحریک طالبان، در بالا بردن روحیه طالبان و شکست جمهوری اسلامی افغانستان نقش تعیین‌کننده داشتند. هنگامی‌که طالبان به کابل برگشتند، اکثریت کشورها و سازمان‌های بین‌المللی، افغانستان را ترک کردند؛ اما کشورهای نام برده به‌حضور دیپلوماتیک در کابل و تعامل نزدیک با طالبان ادامه دادند. پاکستان، ایران، چین و روسیه، نمایندگانی‌های دیپلوماتیک افغانستان را به طالبان تسلیم کردند. سفارت افغانستان در مسکو، پکن، تهران و اسلام‌آباد عملاً در اختیار طالبان است. برخی کشورهای منطقه در حال رأی زنی برای به رسمیت شناسی طالبان بودند. اما یک سال و پنج ماه فرصت کافی برای منطقه بود تا متوجه شوند طالبان نه تنها آمادۀ حکومت‌داری و گرفتن رهبری و زعامت افغانستان نیستند، بل ظرفیت تعامل و همکاری با منطقه را ندارند و تداوم سیاست کنونی آن‌ها «زنگ خطر»ی برای همۀ کشورهای همسایه و منطقه است. طالبان متعهد گردیده بودند که خاک افغانستان تهدیدی در برابر هیچ کشور نیست. اما عملاً افغانستان به بزرگترین تهدید و خطر منطقه‌ای مبدل شده است.

کشورهای منطقه امیدوار بودند که طالبان از نفوذ و فعالیت داعش خراسان جلوگیری کند، جنبش‌های اسلامی آسیای مرکزی و ترکستان شرقی را از مرزهای آسیای مرکزی و ولایات شمالی افغانستان براند و تحریک طالبان پاکستان را وادار به معامله و سازش با ارتش پاکستان نماید. اما این توقعات نتیجۀ معکوس داده است. طالبان به روابط و اتحاد استراتژیک با جریان‌های رادیکال منطقه‌ای ادامه می‌دهند و نه تنها مانع فعالیت و حضور آنها در قلمرو تحت حاکمیت‌شان نشده‌اند، بل آنها را میدان داده و آمادۀ نفوذ و عملیات در کشورهای منطقه ساخته‌اند.

بربنیاد گزارش نهادهای اطلاعاتی غربی، داعش شاخۀ خراسان توانایی عملیات فرامرزی یافته است. جنبش های رادیکال آسیای مرکزی، منتظر فرصت برای حمله به کشورهای مبدأ هستند. از هنگام پیروزی طالبان در افغانستان، عملیات تحریک طالبان پاکستان و تلفات نیروهای امنیتی پاکستان چند برابر افزایش یافته است. ارتش پاکستان با تحریک طالبان پاکستان وارد یک جنگ ‌تمام‌عیار شده است. در ماه‌های اخیر شماری از فرماندهان رده اول تحریک طالبان در قلمرو افغانستان کشته شده‌اند. تحریک طالبان پاکستان در واکنش حملات در امتداد خط دیورند و ایالت خیبرپختونخواه را چند برابر افزایش بخشیده است. طوری‌که در یکی از حملات چهارشنبه هفتۀ گذشته شش نیروی امنیتی پاکستان و دو نیروی مرزی را به قتل رساندند.

طالبان نه تنها از فعالیت و حضور تحریک طالبان پاکستان جلوگیری نکرده‌اند، بل پایگاه‌های تحریک طالبان پاکستان را در ولایات سرحدی تمویل کرده و رهبری تحریک را در کابل پناه داده است. وضعیت پیش آمده خشم اسلام‌آباد را برانگیخته است. وزیر خارجۀ پاکستان، با توجه به تحولات منطقه و افزایش حملات ستیزه‌جویان، خواهان بازنگری در سیاست کشورش در مقابله با گروه‌های تروریستی گردید. بلاول زرداری اعلام کرد که صبر جهان در برابر طالبان به سر رسیده است. او گفت که به تنهایی دربارۀ به رسمیت شناسی طالبان تصمیم نخواهند گرفت.

طالبان نه تنها جلو تحریک طالبان پاکستانی را نگرفته‌اند، بل خود به یک درد سر مضاعف مبدل شده‌اند. در جریان یک سال و اندی بارها نیروهای مرزی طالبان بر نیروهای پاکستانی شلیک کرده‌اند. در آخرین مورد، روز جمعه مرزبانان طالب در ولایت پکتیکا با نیروهای پاکستانی درگیر شدند. پیشتر یک سرباز طالبان چند تن از نیروهای پاکستانی را در اسپین بولدک کندهار به رگبار بست؛ رویدادی‌که موجب بسته‌شدن مرز چمن به روی مسافران گردید.

وضعیت پیش آمده سبب شده که برخی ناظران خواهان بازنگری در سیاست «عمق استراتژیک» پاکستان در قبال افغانستان شوند. روزنامۀ پرخوانندۀ داون نوشت که سیاست چند دهه‌ای «عمق استراتژیک» در قبال افغانستان بسیار پر هزینه تمام شده است. از هنگام خروج نیروهای امریکایی از افغانستان و برگشت طالبان به قدرت، روابط تجاری- ترانزیتی افغانستان – پاکستان کاهش یافته است. همچنان، پاکستان بحران بی‌سابقۀ اقتصادی را تجربه می‌کند. واحد پولی پاکستان در برابر ارز خارجی به طور بی‌سابقه‌ای ارزشش را از دست داده است. بسیاری وضعیت پیش آمده را مرتبط با تحولات منطقه و افغانستان می‌دانند.

تغییر لحن کشورهای منطقه در قبال طالبان، نگرانی برخی سیاست‌مداران هوادار طالبان را برانگیخته است. گلبدین حکمتیار رهبر حزب اسلامی و از حامیان رژیم طالبان در کابل ابراز نگرانی کرد که روسیه، ایران و هند باردیگر به حمایت از گروه‌های رقیب طالبان بپردازند. طوری‌که در دهۀ ۹۰ از جبهه مقاومت حمایت می‌کردند و ۲۰ سال پیش در حمله امریکا به افغانستان نیز نیروهای امریکایی را یاری کردند.

برخی کشورهای منطقه از تقلای طالبان برای نزدیکی با امریکا خشمگین هستند. شماری از سیاست‌های طالبان در قبال زنان، مذاهب و اقلیت‌های قومی – مذهبی مأیوس شده‌اند و جمعی هم نگران رشد سریع افراطیت در افغانستان می‌باشند. طالبان نتوانسته‌اند به هیچ یک از نگرانی‌ها پاسخ دهند. تغییر موضع کشورهای منطقه آخرین امیدهای طالبان برای به رسمیت شناسی را به ناامیدی مبدل ساخته است. طالبان روی روابط با ایران، پاکستان، چین و روسیه حساب باز کرده بودند. اما این کشورها در نشست اخیر مسکو عملاً دست رد به سینۀ طالبان زدند. سیاست کشورهای غربی در برابر طالبان آشکار است. بدون دولت فراگیر که در آن زنان، اقوام، مذاهب و گروه‌های سیاسی مشارکت معنادار داشته باشند، هیچ‌گونه بحثی دربارۀ به رسمیت شناسی طالبان در کار نخواهد بود. طالبان عملاً در سطح جهانی به انزوا رفته‌اند. با این وجود، به نظر نمی‌رسد سران طالبان هچ‌گونه بازنگری و تجدید نظری در سیاست حذف‌گرایانه و سخت‌گیرانۀ‌شان کنند.

منبع: بی بی سی فارسی