امیری

ششی ترور، نویسنده و سیاست‌مدار هندی، در نقد سیستم آموزش و پرورش هند می‌گوید که آموزش و پرورش و ظرفیت و تخصص نسل کنونی و آیندۀ کشور، یک مسألۀ صرفا اجتماعی و اقتصادی نیست؛ بلکه جز اساسی «امنیت ملی» ماست.

متأسفانه، بیشتر از دو سال است که سیستم آموزش و پرورش افغانستان تعطیل است. یک سال‌واندی، ویروس کرونا پروسۀ تعلیم‌و تربیه و تحصیلات عالی را برهم زد و از 300 روز بدین‌سو طالبان با تصمیم جاهلانۀ ‌شان نظام آموزش و پرورش را تعطیل کرده‌اند. مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم بسته است و مکاتب پسرانه هم متن و محتوای ایدئولوژیک و طالبانی دارد.

در آموزش مدرن در سطح جهان و منطقه بحث قابلیت‌محوری نصاب آموزشی مطرح است. در حال حاضر رفتن به مکتب تنها بحث خواندن و نوشتن نیست، نصاب قابلیت‌محور در کنار خواندن و نوشتن، تفکر، ایجاد ارتباطات سالم، مدیریت خودی و آشنایی با تنکالوژی معاصر را هم به دانش‌آموزان می‌آموزاند. طالبان به جای پرداختن به موضوعات جدید و مدرن، نصاب‌آموزش را ایدئولوژیک و دین‌محور ساخته‌اند. مکتوب‌هایی‌که از طالبان به بیرون درزکرده است؛ به مدیران مکتب دستور داده‌اند که برای دانش‌آموزان از صنف اول تا دوازه اصول احکام دین به‌ویژه واجبات و مستحبات مثل وضو و نماز را آموزش دهند.

طبق آمار وزارت معارف در زمان جمهوریت نزدیک به ده میلیون دانش‌آموز پسر و دختر در مکاتب، مدارس دینی و انستیتوت‌های تخنیکی آموزش می‌دیدند که از این میان تقربیاً %62 آن را پسران و %38  یعنی نزدیک به چهار میلیون آن را دختران تشکل می‌دادند.

طالبان در روزهای نخستین حضورشان مکاتب دخترانۀ بالاتر از صنف ششم بستند که طبق آمار دوره جمهوریت 60-65 درصد دخترانِ دانش‌آموز را دربر می‌گیرند؛ یعنی بیش از دو میلیون تن دانش‌آموزان دختر از رفتن به مکاتب دخترانه محروم شدند.  

وزارت معارف نظام جمهوریت آموزش را به پنج دسته “تعلیمات عمومی شامل مکاتب دخترانه و پسرانه از صنف 1-12؛ تعلیمات اسلامی متشکل از دارالحفاظ ها و دارالعلوم‌ها، تعلیمات تخنیکی شامل مکاتب تخنیکی، آموزش‌های حرفوی و سواد حیاتی و تعلیمات عالی دربرگیرندۀ دارالمعلمین‌ها و انستیتوت‌ها” می‌باشد، دسته‌‍بندی کرده بود.

آمارهای تقریبی و نشر شده در زمان جمهوریت نشان می‌دهد که در مجموع 16057 مکتب دولتی دخترانه و پسرانه فعال بود که از این میان 5437 مکتب پسرانه، 2553 مکتب دخترانه و 7057 مورد آن مختلط یعنی متشکل از دختران و پسران را در بر می‌گرفت. همچنان گزارش شده است که 1068 مدرسه دینی، 109 مکتب سواد حیاتی و 268 مرکز تربیه معلم اختصاصی و یا مختلط تحت پوشش وزارت معارف قرار داشت.

پس از روی‌کار آمدن طالبان میلیون ها دختر از رفتن به مکاتب بازماندند و ماه‌ها از درس و تعلیم محروم گردیدند. بسیاری از دانش‌اموزان دختر به دلیل باز نشدن مکاتب دچار افسردگی و سرخوردگی شدند و در بدترین شرایط روحی و روانی قرار گرفتند. مساله‌یی‌که آینده یک نسل را با تهدید حذف مواجه کرده است و می‌توانند منجر به حذف سیستماتیک زنان از عرصه‌های مختلف گردند. 

سازمان‌های بین‌المللی و شماری از کشورها گاهاً دربارۀ بسته ماندن مکاتب دخترانه بالاتر از صنف ششم  ابراز نگرانی می‌کنند؛ اما، طالبان با لجاجت و خیره‌سری همچنان به تصمیم‌شان مبنی بر بسته‌ماندن مکاتب دخترانه ادامه می‌دهند و حتی حاضر به روشنی انداختن پیرامون این موضوع نمی‌شوند.

یکی از گزینه‌های فشار گسترش اعتراضات داخلی است که می‌تواند فشارها را بر طالبان بیشتر نمایند تا این گروه وادار به باز کردن مکاتب دخترانه شوند. هرچند، طالبان کوچکترین اعتراض و انتقاد را بر نمی‌تابند و آن را با سرکوب پاسخ می‌دهند؛ اما، چاره‌ای جز تقویت اعتراضات داخلی به‌ویژه والدین و فشارهای جامعه بین‌المللی به چشم نمی‌خورد. به باور نویسنده گسترش اعتراضات عمومی، فشارهای جامعه بین‌المللی، سهم‌گیری فعال و هماهنگ کاربران شبکه‌های اجتماعی و علمای کرام می‌توانند در باز نمودن مکاتب دخترانه موثر واقع شوند و طالبان را مجبور به تجدیدنظر کنند. هرچند تاکنون اعتراض‌ها و انتقادها در ارتباط به بسته‌ماندن مکاتب دخترانه ره به‌جایی نبرده است؛ نباید تسلیم تصمیم متحجرانه و نابخردانۀ طالبان شد.

نباید قدرت حرکت‌های مدنی به‌ویژه از طریق شبکه‌های اجتماعی را نادیده گرفت. قبلاً طالبان دو تن از استادان دانشگاه فیض‌الله  جلال و محمد باقر محسنی را بازداشت کرده بودند؛ اما، درنتیجۀ اعتراضات گسترده در شبکه‌های اجتماعی آنها آزاد شدند. به این دلیل باورمندم که اگر حرکت‌های مدنی از طریق شبکه‌های اجتماعی سازمان‌یافته‌تر و هماهنگ‌شده صورت بگیرند، موثر تمام خواهد شد. چون، مقام‌های طالبان از شبکه‌های اجتماعی همواره شکایت دارند و می‌هراسند. در حال حاضر قدرت بالفعل مردم افغانستان شبکه‌های اجتماعی است.