امیری

زلمی خلیلزاد نماینده سابق امریکا برای صلح افغانستان در گفت‌وگوهای امنیتی اسلام‌آباد، از ساختار متمرکز نظام در افغانستان انتقاد کرده و گفته است که افغانستان نیازمند غیرمتمرکزسازی سیاسی و اقتصادی است.

خلیلزاد همچنان از انحصار قدرت توسط طالبان انتقاد کرده و گفته است که انحصار قدرت توسط طالبان، افغانستان را باردیگر به جنگ‌های داخلی چهل ساله می‌کشاند.

این اظهارات پس از آن صورت می‌گیرد که طالبان هفت ماه پس از پیروزی در افغانستان، برنامه‌های سخت‌‌گیرانۀ مذهبی و قومی‌شان را از سر گرفته‌اند. آنان هیچ سهم و مشارکتی به اقوام، جریان‌های سیاسی و مذاهب قایل نشده و زنان و جوانان تحصیل‌یافته را به طور مطلق از صحنه رانده‌اند و مانع تحصیل دختران و زنان گردیده‌اند.

خلیل‌زاد در رقم‌زدن وضعیت جاری نقش کلیدی داشت. او همان‌طور که در ساختن افغانستان جدید نقش داشت، در برگشت افغانستان به دهه 90 و فاجعه 15 اگست نیز نقش محوری ایفا کرد.

خلیل‌زاد معمار افغانستان پسا ۲۰۰۱ بود. او نقش اثرگذار در کنفرانس بن، تشکیل دولت موقت،  لویه جرگۀ اضطراری، حکومت انتقالی، تدویر لویه جرگۀ قانون اساسی، تدوین و تسوید قانون اساسی ۲۰۰۴ و براساس آن ساختار نظام سیاسی و برپایی چند دوره انتخابات ریاست‌جمهوری داشت.

او در جایگاه نمایندۀ بزرگترین دموکراسی جهان، ۲۰ سال به زور B52 در افغانستان فرمان راند و کارهای ناممکن را ممکن ساخت. او در کتاب فرستاده توضیح داده است که چگونه استاد ربانی، جنرال دوستم، گل‎آغا شیرزی، پادشاه‌خان زدران و … را تهدید و تطمیع کرده و وادار به پذیرفتن خواست‌هایش ساخته است. در آخرین مورد، در پی بحران انتخاباتی ۲۰۱۹ تیم ثبات و همگرایی را تهدید کرده که هرگونه اقدام ضد دولتی را سرکوب خواهند کرد.  

خلیل‌زاد زبان سیاست‌مداران افغانستان را می‌فهمید؛ از سطح توقعات و مطالبات آنان آگاه بود و می‌فهمید چگونه رهبران حاکم در افغانستان را به دریا ببرد و تشنه برگرداند.

نماینده سابق امریکا برای صلح افغانستان، همواره در نشست‌ها و دیدارهایش با سران جمهوریت پیشین و رهبران اقوام و احزاب سیاسی، از خروج نیروهای خارجی هشدار می‌داد و خواستار انعطاف و خویشتن‌داری آنان در روند صلح بود. او به اکراه بر سران جمهوریت پیشین رهایی هفت هزار زندانی خطرناک طالب را تحمیل کرد. با رهایی زندانیان، میدان به نفع طالبان تغییر کرد و آنان توانستند با اعتماد به نفس بالاتر و عزم راسخ‌تر در راستای فروپاشی نظام گام بردارند. اما در مقابل، نتوانست و یا نخواست هیچ یک از خواست‌هایش را بر طالبان بقبولاند. 

خلیل‌زاد مسوولیت فروپاشی نظام سیاسی افغانستان را به عهده سران دولت پیشین می‌اندازد و آنان را متهم می‌کند که در برابر پروسۀ صلح ایستادند و روند صلح را مختل ساخته و سرانجام به زور نظامی از صحنه رانده شدند. اما هیچ وقت نگفته است که طالبان با تمامیت‌خواهی و لجاجت‌شان روند صلح را به ناکامی مواجه ساخته و افغانستان را به دهۀ ۹۰ و قبل تر از آن برگرداندند.

اکنون زلمی خلیل‌زاد به‌یک چهرۀ منفور در افغانستان مبدل شده است. افغان‌ها خلیل‌زاد را مقصر درجه‌یک از دست‌رفتن دست‌آوردهای ۲۰ ساله، نظام سیاسی، قانون اساسی، آزادی بیان، حقوق زنان، حقوق اقوام و اقلیت‌ها و مذاهب و عقب‌گرد وحشتناک تاریخی می‌دانند.