جمشید یما امیری

همزمان با لشکرکشی طالبان به بلخاب، شماری از فعالان سیاسی هزاره بر حل‌وفصل منازعۀ پیش آمده از راه گفت‌وگو و مذاکره تأکید ورزیده و «جنگ را برای هزاره‌ها هزینه‌بردار و خطرناک» عنوان کرده‌اند.

پس از آن‌که مولوی مهدی زمام امور را در بامیان به دست گرفت و به کارهای مردمی و سیاسی پرداخت، طالبان احساس خطر کردند و تصمیم به‌برکناری او از ریاست استخبارات بامیان گرفتند. مولوی مهدی با آگاهی از سرنوشت عالم مخدوم، صلاح‌الدین ایوبی قوماندانان ازبیک‌تبار و مولوی نجیب  تاجیک‌تبار طالبان، از پذیرفتن سمتِ سمبولیک در کابل خودداری ورزید و به‌بلخاب رفت.

رهبری طالبان در کابل تلاش فراوان به خرج دادند تا مولوی مهدی را متقاعد سازند که به کابل بیاید. هیأتی بلندپایه به‌ریاست ملایعقوب، وزیر دفاع به بامیان رفت تا مهدی را وادار سازند که از مخالفت با تصمیم رهبری دست بردارد. مقامات طالبان در سرپل می‌گویند که چهار بار هیأت طالبان با مولوی مهدی در بلخاب مذاکره کردند.  اما این تلاش‌ها کارگر واقع نشد و مهدی مطالباتش را وسیع‌تر و کلان‌تر ساخت؛ از جمله خواهان مشارکت هزاره‌ها در دولت و همچنان به رسمیت‌شناسی مذهب تشیع شد.

 در رژیم طالبان هزاره‌ها بیشتر از هر گروه اجتماعی و قومی دیگر نادیده گرفته شده‌اند. از جمعیت چند میلیونی هزاره تن‌ها دو تن به حیث معاون وزارت های اقتصاد و صحت عامه معرفی گردیده‌اند. در رهبری و نهادهای امنیتی هزاره‌ها هیچ نقش و سهمی ندارند. علاوه بر این، هزاره‌ها از بدنۀ دولت به طور کامل حذف گردیده‌اند.

مطالبات مشروع مهدی زنگ خطری برای طالبان بود. طالبان با ناامیدی از شکست مذاکره با مهدی، راه نظامی را در پیش گرفته و نیروهای شان را از بلخ و شمال به بلخاب، دره صوف و یکاولنگ گسیل داشتند. روز پنجشنبه نیروهای امارت راه‌های منتهی به بلخاب را به روی رفت‌وآمد هزاره‌ها بند ساخته و عملیات به هدف سرکوب مهدی مجاهد از فرماندهان پیشین تحریک اسلامی را آغاز کرده‌اند.

بلخاب، از ولسوالی‌های  کوهستانی سرپل در میان بامیان، کوهستانات، سمنگان و سانچارک واقع شده است. کوهستانات و بلخاب دو ولسوالی دردسرساز به نظام جمهوری نیز بود. بلخاب و کوهستانات به دلیل داشتن جغرافیای پیچده و کوهستانی، بستر مناسبی برای مقاومت مسلحانه و جنگ‌های چریکی است. از همین‌رو، طالبان در دور اول مقاومت در دهۀ ۹۰ نیز نتوانستند به‌طور کامل این دو ولسوالی را تسخیر کنند.

هزاره‌ها با وجود این‌که بیشتر ضربه و آسیب را از طالبان دیده‌‌اند، در ۹ ماه گذشته با احتیاط اوضاع را نظاره کرده و منتظر بودند که طالبان به مطالبات جهانی تن بدهند و دولتی متشکل از تمام گروه‌های سیاسی و اجتماعی شکل دهند. اما پس از ۹ ماه، امید بسیاری از فعالان سیاسی هزاره به ناامیدی مبدل گشت. سران شورای علمای اهل تشیع در کابل از جمله محمد اکبری و عالمی بلخی ۹ ماه از در تعامل با طالبان پیش رفتند اما در فرجام سرشان به سنگ خورد. دکتر جعفر مهدوی، منتقد سرسخت نظام جمهوری و از چهره های نزدیک به طالبان، از عملکرد ۹ ماهه طالبان خشمگین است. او اخیراْ در مصاحبه یی گفت که رهبران امارت اسلامی به تعهدات‌شان جامه عمل نپوشیده‌اند. مهدوی تلویحا با مولوی مهدی همسویی کرد. رهبرانِ در تبعید هزاره‌ها به‌ویژه محمد محقق و محمد کریم خلیلی، هم بسیار امیدوار به تعامل با طالبان بودند. اما اکنون نتیجه گرفته اند که طالب اهل تعامل و مصالحه نیست.

  طالبان در ۲۵ سال تاریخ‌شان ثابت کردند که روی اصول، مرام سیاسی و ایدیولوژی‌ خویش معامله نخواهند کرد، ولو ایستادگی روی مرام به قیمت زمام داری‌شان تمام شود. ۲۱ سال پیش، تعهد به اصول سبب شد که اسامه بن لادن را به امریکا تسلیم نکنند و امریکا به افغانستان لشکرکشی کند و طالبان قلع و قم شوند. برخورد طالبان با تحریک طالبان پاکستان نمونه دیگر است. طالب اهل مصلحت نیستند، به‌ویژه اگر این مصلحت در تضاد با ارزش‌هایی باشد که آن‌ها اسلامی می‌نامند.

اکنون مولوی مهدی از فرمان امیرالمومنین سرپیچی کرده است. ولو تلاش ها برای حل جنجال پیش آمده از راه مذاکره به نتیجه برسد، پس از این طالبان با مهدی به حیث یک «یاغی» برخورد خواهند کرد و سرش را زیر بالش خواهند کرد. بنابراین، مهدی در مسیر بی‌برگشت قدم گذاشته است. او اگر همچنان بیاستد و مطالبات مردمش را دنبال کند، به یک مزاری دیگر تبدیل خواهد شد. اگر تن به مصالحه و گفت وگو بدهد و به تسلیم شود، سرنوشت تلخی در پیش دارد.

بحران پیش آمده در هزاره جات به جبهۀ مقاومت احمدمسعود یک فرصت است. از یک سو، مهدی با گشودن جبهۀ تازه فشار بر پنجشیر را کمتر سازد و از سوی دیگر، مقاومت را به هزاره جات گسترش دهد. استراتژی جبهۀ مقاومت این است که جغرافیای مقاومت اول در سرپل، سمنگان، غور، بامیان، پروان و کاپیسا، احیا شود.

در این میان، ایستادگی مهدی توجه کشورهای منطقه به ویژه آسیای مرکزی، روسیه، چین و ایران را جلب کرده است. برخی کشورها به ویژه ایران بی میل نیستند که با گشودن یک جبهۀ نظامی تازه، وابستگی و نفوذ خویش بر طالبان را افزایش ببخشد و زمینه برای چانه زنی در مذاکرات احتمالی پیش رو در باب تقسیم قدرت و تشکیل دولت فراگیر ملی را فراهم سازد. ایران بیش از هر کشوری از حکومت گروهی، مذهبی و قومی طالبان نگران است.