نوریه نزهت

طالبان گروهی که اسم آنان با افراط‌گرایی دینی و وضع محدودیت‌ بر زنان گره خورده است، در ۱۵اگست سال ۲۰۲۱ پس از گذشت ۲۰سال در نتیجۀ توافق سیاسی با ایالات متحده آمریکا در دوحه، دوباره به اقتدار رسیدند و کشور وارد مرحلۀ جدید سیاسی، امنیتی، اقتصادی و اجتماعی گردید که در این میان زنان نسبت به بسیاری از اقشار دیگر جامعه متضرر شدند.

قبل از سقوط حکومت جمهوری بسیاری‌ها بر این باور بودند که تحولات ۲۰ سال اخیر در رویکرد طالبان نسبت به حقوق زنان تغییر وارد کرده است؛ اما طالبان بر خلاف این باور از نخستین روزهای نشستن بر کرسی اقتدار، محدودیت‌های شدیدی را بر زنان اعمال کردند. محروم ساختن دختران از رفتن به مکتب و دانشگاه‌ها، خانه‌نشین ساختن کارمندان زن در ادارات دولتی، وضع محدودیت‌ بر زنان شاغل در رسانه‌های صوتی و تصویری، از میان برداشتن وزارت امور زنان، نهادهای مدافع حقوق زن، خانه‌های امن و کمیسیون حقوق بشر، از نخستین گام‌ها برای حذف حضور معنادار زنانی بود  که در ۲۰ سال گذشته به آزادی‌های نسبی دست یافته و تا سطح وزیر، وکیل و‌سفیر وارد دستگاه دولت شده بودند.

هرچند تحولات ۲۰ سال پسین در رویکرد عقب‌گرایانه و افراطی طالبان تغییری وارد نکرد؛ اما دیدگاه عدۀ زیادی از زنان را نسبت به نقش آنان در همه ابعاد زندگی اجتماعی متحول ساخت و این تحول، سرچشمۀی شد برای آغاز مبارزه و دادخواهی‌های زنان پس از سقوط جمهوریت.

جنبش‌های مبارزاتی زنان در نخستین روزهای  پس از سقوط دولت جمهوری محمد اشرف غنی به گونۀ خودجوش بدون حمایت و وساطت دست‌های بیرونی برای انعکاس صدای زنان در جهت حفظ دستاوردهای ۲۰ سال اخیر شکل گرفتند.

اعضای این جبش‌های اعتراضی اغلب زنانی بودند که در حکومت پیشین در ادارات دولتی و غیردولتی، نهادهای حامی حقوق زن، نهادهای مدنی و حقوق بشری فعالیت داشتند و در ابتدا با راه‌اندازی آدرس‌ها در صفحات مجازی انترنتی گروه‌های دادخواهی شکل دادند و بعد به مبارزۀ عملی برخواستند.

“مشارکت سیاسی- نان‌، کار، آزادی” از نخستین شعارهای جنبش‌های اعتراضی زنان بود که با صدای بلند در برابر عساکر تا دندان مسلح طالبان در جاده‌های پایتخت و مراکز شماری از بزرگ‌شهرهای افغانستان سر داده شد و زنان معترض خواستاررعایت حقوق شان ازسوی طالبان شدند.

 اما گذشت هر روز به خواست‌ها و مطالبات زنان معترض افزوده شد. بازگشایی درهای مکاتب به روی دختران دانش آموز از دیگر خواست ‌هایی بود که جنبش‌های اعتراضی زنان تا اکنون بر آن تاکید دارند.

اما چرا طالبان علی‌الرغم پافشاری جامعۀ جهانی و کشورهای اسلامی ناقض حقوق زنان اند؟

طالبان در پاسخ به اعتراض‌‌های زنان معترض در افغانستان و درخواست جامعۀ جهانی و کشورهای اسلامی مبنی بر رعایت حقوق زنان پاسخ‌های ضد و نقیصی ارائه کرده و در   جریان یکسالی که کسب اقتدار کرده اند نسبت به حق کار و تحصیل زنان بارها تغییر موضع داده اند. ابتدا مساعد نبودن شرایط و عدم رعایت احکام شرعی در مورد حجاب زنان را از دلایلی بر می شمردند که به گفتۀ سخنگویان آنان باید در این زمینه‌ها با تدوین و اجرای مقررات تازه اصلاحات به میان اید اما بعدها واضح گردید که در میان رهبری طالبان اختلافات جدی بر سر حق کار، تحصیل و حضور زنان در اجتماع وجود دارد، و این اختلافات باعث شده است تا زنان همانند دورۀ قبلی این گروه از هرگونه فعالیتی در اجتماع محروم گردند و حتا از حق دسترسی به تعلیم که  فراگیری آموزش بر اساس آموزه‌های دین اسلام بر زن و مرد فرض گردانيده شده است نیز بی بهره مانده اند. از سویی هم‌ باورها بر این که رهبران طالبان جنگجویان این گروه را در گذشته با تلقین این مساله که شهرهای افغانستان به ویژه پایتخت به مراکز اصلی بی حجابی، بی دینی و فحشا مبدل شده اند و باید برای برپایی نظامِ به قول طالبان اسلامی و شرعی جهاد نمایند تشویق به جنگ نموده اند و اکنون حضور زنان در اجتماع باعث می شود تا اعتماد جنگجویان نسبت به رهبری گروه عدول نماید.

بنابراین درهای مکاتب و آموزشگاه‌ها به روی زنان مسدود مانده و زنان از حق مشارکت سیاسی، اجتماعی، اقتصادی و فرهنگی محروم شده آن در حالی که بر اساس گزارش رسانه‌های خارجی دختران شمار زیادی از مقام‌های کلیدی طالبان در بیرون از کشور مشغول فراگیری آموزش و فعالیت‌های فرهنگی-اجتماعی هستند.

ادامۀ مبارزه و دادخواهی زنان در زیر سایۀ تهدید و شکنجه

 اعضای جریان‌های مبارزه و دادخواهی‌ زنان در طول نزدیک به یکسال گذشته از حاکمیت طالبان شاهد تهدید، بازداشت و حتا انواع شکنجه بوده اند به تازه‌گی یکی از زنان فعال در عرصۀ مبارزات پسا جمهوریت، در گفت‌وگو با یک رسانۀ خارجی بیان داشته است که طالبان زنان معترض را در بازداشت‌گاه‌ها به شکل بی رحمانه مورد شکنجه قرار می دادند به گفتۀ او طالبان بر سینه‌ها و وسط پاهای زنان بازداشت‌ شده شلاق می زدند تا نتوانند شدت شکنجه و ظلم طالبان را برای جهانیان نشان دهند.

بر اساس گزارش‌ها صدها فعال زن در جریان یکسال اخیر بازداشت، شکنجه، کشته یا مفقودالاثر گردیده اند اما زنان معترض مصمم آمد که اعتراضات آنان با وجود تهدیدهای طالبان برای احقاق حقوق شان شان و جلوگیری از نهادینه‌شدن ارزش‌های زن‌ستیزانۀ طالبانی ادامه خواهد داشت.

بنابراین، ریشه‌شناسی جریان‌های مبارزاتی زنان در افغانستان یک واقعیت را برجسته می‌‌سازد که زنان افغانستان در هیچ برهۀ‌ تاریخ سیاسی کشور شان تسلیم استبداد، اختناق و تهدید نشده و همواره برای آزادی و تامین عدالت قربانی نشده اند. هرچند این مبارزات از زنان مبارز افغانستان قربانی‌های فراوان گرفته است؛ ولی تجارب تاریخی گواه است که این مبارزات هیچ گاه هدر نرفته اند و پیروزی‌های زیادی را برای افغانستان و زنان این کشور در قبال داشته است.