محمد جاوید امیری 

طالبان ۹ ماه تلاش کردند ریشۀ داعش را از افغانستان برچینند. شماری از ملاهای سرشناس سلفی را کشتند و شماری را بازداشت نمودند؛ مدارس سلفی‌ها را قفل زدند و فضا را بر سلفی‌ها تنگ و دشوار ساختند. آراستن ریش به‌شیوۀ سلفی‌ها و پوشیدن لنگی و لباس آن‌ها را نیز ممنوع ساختند.

اما این تلاش‌ها نه‌تنها نتوانست جلو فعالیت، جلب‌وجذب و صف آرایی داعش را بگیرد، بل این گروه تروریستی را بیشتر از پیش تقویت ساخت. داعش با استفاده از عملکرد طالبان، به تبلیغ و جلب‌وجذب سلفی‌ها و وهابی‌ها پرداخت. سرکردۀ شاخۀ خراسان علاوه بر بسیج و سمت‌وسودهی ۴۰۰۰ هزار زندانی که در پی پیروزی طالبان از زندان‌های دولت پیشین آزاد گردیده بودند، صدها نیروی تازه نفس را آمادۀ مبارزۀ مسلحانه و سخت برضد طالبان ساخت.

داعش با استفاده از خلای پیش‌آمدۀ استخباراتی و کشفی، در ۹ ماه بیشترین حملات تروریستی و دهشت‌افگانه را در کابل، کندهار، کندز، بلخ، سرپل، ننگرهار و برخی مناطق دیگر راه‌اندازی کردند و علاوه بر شماری از نیروهای طالبان، ده‌ها غیرنظامی بی‌گناه را نیز به خاک‌وخون کشاندند.

با وجود حملات مرگبار داعش در سراسر افغانستان، طالبان همواره ادعا می‌کنند که با پیروزی آن‌ها داعش از بین رفته و دیگر توان جنگ و خلق چالش را ندارد. اما واقعیت روی زمین نشان می‌دهد که داعش توانایی و ظرفیت بیشتری برای حملات پیچیدۀ تروریستی و هراس‌افگنانه یافته است. نمونۀ اخیر آن، حمله به گردهمایی بزرگ علما در شهر کابل بود. نیروهای داعش دو روز پی هم تالار لویه جرگه را آماج حملات راکتی و مسلحانه قرار دادند. در حملۀ روز اول، نشست علما مختل گردید و سران طالبان سراسیمه صحنه را ترک کردند. اما در روز دوم جلسه، راکت‌های کور داعش به خانه‌های مسکونی در ساحۀ کارتۀ مامورین و شاداب ظفر اصابت کرد و موجب وحشت و سراسیمگی مردم گردید. راه‌اندازی حملات تروریستی داعش در شرایطی‌که طالبان از ماه‌ها بدین‌سو ترتیبات نشست فوق‌العاده و مهم را می‌گرفتند و بیشتر از ۱۰ هزار نیرو را برای تامین امنیت این نشست موظف ساخته بودند، یک ناکامی بزرگ به رژیم حاکم در کابل بود. داعش با راه‌اندازی این حملات وسیع در عمل ادعای بلندبالای طالبان دربارۀ محو داعش را بی بنیاد ثابت کرد.

از سوی دیگر، این حملات نشان داد که نیروهای طالبان از ظرفیت و مهارت لازم برای کنترل داعش برخوردار نیستند. جلو فعالیت‌ها و حملات پیچیدۀ داعش را تنها یک نیروی حرفه‌ای، با تجربه و کارکشته می‌تواند بگیرد. کنترل داعش از توان یک نیروی بی‌سواد، تعلیم نیافته و یا هم ملای قریه خارج است.

در ۲۰ سال صدها جلسۀ بزرگ و تاریخی در لویه جرگه برگزار شد. بدون استثنا، طالبان می‌خواستند به هر ‌یک از این جلسات حمله کنند و سر وصدای رسانه‌ای و تبلیغاتی ایجاد کنند. اما به دلیل موجودیت یک نیروی با تجربه، مسلکی و کارکشته در کابل، طالبان تنها در یک مورد موفق شدند. بیش از یک دهه قبل، طالبان جرگۀ صلح حامد کرزی با آر پی جی و راکت انداز مورد حمله قرار داده و نشست را مختل سازند. حملات راکتی طالبان به برکناری حنیف اتمر وزیر داخله و امرالله صالح رییس امنیت ملی انجامید. آن دو با حضور در تالار لویه جرگه از مردم به خاطر ناکامی در جلوگیری از حملات تروریستی طالبان عذر خواهی کردند. از آن پس طالبان یک مورد هم موفق به حمله به جلسات تالار لویه جرگه نشدند. اما طالبان ده ماه پس از تسلط بر کابل قادر به تامین امنیت اولین و مهمترین نشست‌شان نگریدند.

طالبان از چند سال بدین‌سو بحث مبارزه با داعش را به منطقه و جهان فروخته است. یکی از دلایل همکاری کشورهای ایران، روسیه، چین و برخی کشورهای آسیای مرکزی با طالبان، ریشه در برخورد سخت این گروه با داعش داشته است. اما ۱۰ ماه پس از پیروزی طالبان، کشورهای منطقه و جهان متوجه گردیده‌اند که طالب ظرفیت مقابله با داعش را ندارد.

اکنون دو سناریو محتمل است: نخست این‌که کشورهای منطقه با ترس از افزایش نیرو و ظرفیت نظامی و عملیاتی داعش، تعامل، همکاری و کمک به طالبان را افزایش بخشند. این چیزی است که طالبان به دنبال آن هستند. طالبان تلاش دارند که تهدید داعش را برجسته سازند و به جامعه جهانی بقبولانند که تنها نیرویی‌که می‌تواند به مقابله با داعش بپردازد، تحریک طالبان است.

بحث دوم این‌که جامعه بین‌المللی به ویژه کشورهای آسیب‌پذیر منطقه خود برای نابودی داعش دست به کار شوند. یعنی طالبان از معادله حذف شوند و آنها مستقیم با استفاده از منابع و نفوذ سیاسی و نظامی‌شان اهداف خویش را در افغانستان دنبال کنند. گزینۀ دوم برای طالبان ناپذیرفتنی است. اما اگر طالبان قادر نشوند که جلو حملات داعش را بگیرند و اگر داعش حملات فرامرزی خویش را از خاک افغانستان آغاز نماید، گزینۀ دوم دو از انتظار نیست. داعش تاکنون حملاتی به کشورهای ازبکستان و تاجیکستان داشته است.

به هر رو، تهدید داعش بسیار جدی است. اگر طالبان با لجاجت و سرتنبگی کنونی بخواهند ادامه بدهند و گروه‌های سیاسی، اجتماعی و مذهبی را اجازۀ فعالیت آزادانه ندهند و در قدرت و دولت سهیم نسازند، دیر نخواهد بود که با چالش‌های کنترل‌ناپذیری روبرو خواهند شد. تنها راه مقابله با گروه‌هایی چون داعش تشکیل یک دولت فراگیر ملی با مشارکت همۀ گروه‌ها، اقوام و جریان‌ها و مذاهب افغانستان است. در سایۀ یک رژیم خودکامۀ گروهی و رادیکال که در آن نارضایتی عمومی به حد اکثر رسیده باشد، بستر و زمینه برای سربازگیری تمام جریان‌های تروریستی جهانی فراهم خواهد شد.