نوشته: نیک مارتین

منبع: دویچه‌وله آلمان

برگردان: حمید فرهادی

در آمد شبه نظامیان طالبان تا امروز بیشتر از درک تجارت تریاک و هیروئین بوده، اما اکنون آنها به کشوری حاکمیت دارند که سرشار از منابع طبیعی است که چین برای رشد اقتصادی خود به آن احتیاج دارد.

شبه نظامیان طالبان در حالی برای بار دوم به افغانستان تسلط یافته‌اند که این کشور از حیث مالی و ژئوپلیتیکی، در روابط با قدرت‌های بزرگ جهانی، از اهمیت قابل ملاحظه‌ای برخوردار است.

در سال 2010، گزارش کارشناسان نظامی و زمین شناسان آمریکا، تخمین زدند که ثروت افغانستان، یکی از فقیرترین کشورهای جهان، به لطف ]وجود[ آهن، مس، لیتیوم، لاجورد و ذخایر نادر زیر زمینی، نزدیک به یک تریلیون دالر (850 میلیارد یورو) میرسد.

به دلیل خشونت‌های مداوم در افغانستان در دهه‌‎های اخیر، اکثر این منابع طبیعی دست نخورده باقی مانده‌اند. ارزش بسیاری از این منابع، به دلیل توجه جهانی به انتقال انرژی سبز، به صورت سرسام‌آوری افزایش یافته است. یک گزارش تعقیبی از سوی حکومت افغانستان در سال 2017 نشان میداد که ارزش منابع طبیعی کابل {افغانستان} شامل سوخت‌های فیسولی، به 3 تریلیون دالر رسیده است.

لیتیوم که در باتری‌های موترهای برقی، تلفن‌های هوشمند و لپ‌تاپ‌ها استفاده می‌شود، با افزایش بی‌سابقه‌ی تقاضا – 20 درصد در سال مواجه است. در حالیکه این تقاضا چندسال قبل تنها به 5 تا 6 درصد میرسید.

گزارش پنتاگون، افغانستان را عربستان سعودی لیتیوم نامید و پیش‌بینی کرده که ذخایر لیتیوم این کشور می‌تواند با ذخایر لیتیوم بولیوی -یکی از بزرگترین ذخایرلیتیوم جهان- برابری کند.

به دنبال برنامه بهبود اقتصاد جهانی پس از کووید 19، ارزش مس نیز نسبت به سال گذشته 43 درصد افزایش یافته است. با افزایش روند استخراج مس، می‌توان ]روند استخراج[ بیش از یک چهارم از منابع طبیعی آینده افغانستان را محقق کرد.

علاقه چین و پاکستان

سقوط دولت افغانستان و تسلط طالبان بر این کشور، مایۀ شرم‌ساری آمریکا و اروپا بود و آمریکا و کشورهای اروپایی گفتند که با طالبان که از راه زور، قدرت را در افغانستان تصرف کردند، کار نخواهند کرد. اما چین، روسیه و پاکستان برای تعاون تجاری با این گروه شبه نظامی صف کشیده‌اند.

چین به عنوان سازنده تقریباً نیمی از کالاهای صنعتی جهان، تقاضای جهانی برای کالاها را تامین می‌کند.  پکن – که در حال حاضر بزرگترین سرمایه‌گذار خارجی افغانستان است – احتمالاً در رقابت برای کمک به این کشور برای ایجاد یک سیستم معدنی کارآمد و برای رفع نیازهای سیری‌ناپذیرش به منابع زیر زمینی، دست به کار خواهد شد.

مایکل تانچوم، کارشناس ارشد موسسه اتریش برای “اروپا و پالیسی امنیتی” به دویچه وله گفت: «کنترل طالبان در زمانی اتفاق می‌افتد که جهان با کمبود عرضه منابع طبیعی مواجه است و البته که چین به آن نیاز دارد»

 یکی از نیروگاه بزرگ آسیایی معدن‌های طبیعی، شرکت متالورژیکال چین (MCC)، پیمان 30 ساله استخراج معدن مس ولایت لوگر را در دست دارد.

با این حال، برخی از تحلیلگران این سوال را مطرح می‌کنند که آیا طالبان با توجه به درآمدی که از درک تجارت مواد مخدر دارند، صلاحیت و تمایل برای بهره برداری از منابع طبیعی کشور را دارند؟

هانس جاکوب شیندلر، مدیر ارشد پروژه مبارزه با افراط گرایی، به دویچه وله گفت: «این منابع در دهه 90 نیز وجود داشت و آنها [طالبان] نتوانستند آنرا استخراج کنند. باید نسبت به توانایی آنها برای رشد اقتصاد افغانستان یا حتی علاقه آنها به انجام این کار تردید کرد».

مقام‌های ارشد طالبان ماه گذشته با وانگ‌یی وزیر امور خارجه چین در تیانجین ملاقات کردند. ملا عبدالغنی برادر، رییس هیأت سیاسی طالبان در این دیدار گفت که امیدوار است چین «نقش بزرگتری در بازسازی و توسعه اقتصادی آینده [افغانستان] ایفا کند.»

روز دوشنبه 15 اگست سال 2021 در حالی که طالبان برای بازگشت عنوان -امارت اسلامی افغانستان- آمادگی می‌گرفتند، چین اعلام کرد که آماده است با حاکمان جدید افغانستان «روابط و تعاون دوستانه» داشته باشند.

در همین حال، رسانه‌های دولتی چین گزارش داده‌اند که افغانستان اکنون می‌تواند از طرح بزرگ کمربند و جاده (BRI) این کشور سود ببرد؛. طرح زیرساختی بحث‌برانگیز پکن برای ایجاد مسیرهای جاده‌ای، ریلی و دریایی از طریق آسیا به اروپا.

اما نگرانی‌ها در مورد امنیت منطقه همچنان پابرجاست. ترویج خشونت به کشورهای آسیای مرکزی می‌تواند شبکه خطوط لوله‌ای را که بخش عمده‌ای از نفت و گاز چین را تامین می کند، آسیب‌پذیر سازد.

پکن همچنین نگران است که این کشور جنگ زده به مخفیگاهی برای جدایی طلبان اقلیت اویغور چین تبدیل شود و منافع اقتصادی آن با تداوم خشونت در داخل افغانستان، تضعیف شود.

تانچوم که همچنین عضو غیر مقیم موسسه خاورمیانه (MEI) است، گفت: «قبلاً نیز فعالیت شرکت MMC’s به دلیل درگیری‌ها بین طالبان و دولت پیشین افغانستان با کندی و اختلال روبرو بود».

تانچوم گفت: «اگر طالبان بتوانند شرایط عملیاتی پایدار را برای چین فراهم کنند، آن‌گاه عملیات مس به تنهایی می‌تواند ده‌ها میلیارد دالر درآمد ایجاد کند و به توسعه فعالیت و ]استخراج[ سایر منابع زیر زمینی در این کشور کمک کند.»

تا به امروز، دولت افغانستان از پروژه‌های معدنی موجود در این کشور سودی نبرده است. بر اساس گزارش شبکه تلویزیونی کابلی الجزیره، دولت افغانستان سالانه 300 میلیون دالر از دست میدهد.

پاکستان همسایه افغانستان نیز قرار است از ثروت معدنی افغانستان بهره‌مند شود. اسلام آباد که از تصرف طالبان بر افغانستان در سال 1996 حمایت کرد، روابط خود را با این گروه همچنان حفظ کرده و از سوی ایالات متحده به پناه دادن به شبه نظامیان طالبان متهم شده است.

پاکستان همچنین قرار است یکی از ذینفعان اصلی سرمایه‌گذاری زیرساختی چین باشد که به آن «جاده ابریشم جدید» می‌گویند.

تانچوم به دویچه وله گفت: «پاکستان منافع خاصی دارد، زیرا در صورت آغاز تجارت منابع طبیعی، این منابع از مسیر پاکستان به چین انتقال خواهد یافت». وی افزود که معامله با طالبان به اسلام آباد انگیزه می‌دهد تا از یک محیط امنیتی باثبات در منطقه حمایت کند.

دو راهی غرب

رهبران جدید طالبان افغانستان هنوز برای استخراج ثروت معدنی این کشور با مشکلات سختی روبرو هستند. ایجاد یک سیستم معدنی کارآمد در یکی از کشورهای جنگ‌زده جهان ممکن است سال‌ها طول بکشد.

این بدان معناست که اقتصاد افغانستان ممکن است برای آینده قابل پیش‌بینی به شدت به کمک‌های خارجی وابسته بماند، علی‌رغم اینکه چندین دولت غربی -از جمله آلمان- کمک‌های توسعه‌ای را در تلاش برای مهار قدرت طالبان قطع کردند.

امنیت احتمالاً یک شبه بهبود نخواهد یافت، و فساد -که همچنان رواج دارد و طبق گزارش‌ها تصرف سریع کشور توسط طالبان را ممکن ساخت- می‌تواند همچنان سرمایه‌گذاری خارجی را متوقف کند. زیرساخت‌ها و سیستم حقوقی افغانستان نیز به طول تأسف‌باری ضعیف است.

شیندلر گفت: «یکی از مشکلات اصلی این بود که به دلیل تهدید طالبان، نمی‌توانستید منابع معدنی را بدون یک نیروی مسلح خصوصی خارج کنید. اکنون، این تهدید از بین رفته است، اما زیرساخت … هنوز وجود ندارد، بنابراین آنها به سرمایه گذاری در مقیاس بزرگ نیاز دارند».

ایالات متحده و اروپا که به واردات خاک‌های کمیاب از چین متکی هستند، اکنون با یک معضل جدید در مورد بهترین راه برای تعامل با طالبان روبرو هستند. و بسیاری از سرمایه گذاران غربی به دلیل نگرانی‌های امنیتی و حاکمیت قانون، تمایلی به شرکت در مناقصه پروژه‌های منابع طبیعی ندارند.

اگر آنها سعی کنند با طالبان تعاون کنند، به دلیل نادیده گرفتن سرنگونی دموکراسی نوپای افغانستان توسط گروه اسلامگرا و نقض حقوق بشر، مورد انتقاد قرار خواهند گرفت. اگر این کار را نکنند، چین و متحدان سنتی طالبان را از دست خواهند داد.