محمد جاوید- روزنامه‌نگار

فروپاشی دولت در افغانستان بیشتر از هر قشر اجتماعی، خبرنگاران و کارمندان رسانه‌ها را متأثر ساخت. از یک طرف خبرنگاران در معرض توجه و دید گروه‌های مخالف مسلح و جریان‌های تندرو قرار داشته و از سوی دیگر دست‌کم ده‌ها رسانه تصویری، چاپی و صوتی فعالیت‌های‌شان را در کابل و ولایات افغانستان متوقف‌ساخته و در نتیجه، صدها خبرنگار بی‌کار شده‌اند.

در یک ماه، شماری از خبرنگاران در جریان پوشش اعتراضات خیابانی و تهیه گزارش از وضعیت عمومی در کشور مورد ضرب ‌وشتم قرار گرفته و شماری هم بازداشت و یا زندانی گردیده‌اند. در کابل، مدیر مسوول «روزنامۀ هشتِ صبح» بازداشت شد و گزارشگران روزنامۀ «اطلاعات‌روز» به گونۀ بی‌رحمانه شکنجه و لت وکوب شده‌اند. همچنان، گزارشگر افغان نیوز در پایتخت نیز به دلیل مصاحبه با یک خانم شکنجه شد، طالبان به وی گفتند که این کار تو بدتر از قتل یک انسان است! در هرات، از یک ماه بدین‌سو یک خبرنگار ناپدید است.

هم‌اکنون ده‌ها خبرنگارو روزنامه‌نگار فعال و مطرح کشور به دلیل سابقه کاری‌شان در خفا به سر می‌برند و با تهدید جدی امنیتی مواجه هستند.

با توجه به سطح تهدیدها، آسیب‌پذیری و تنگ‌شدن فضا برای کار رسانه‌ها و ژورنالیستان در افغانستان، نهادهای بین‌المللی خبرنگاران را در صدر فهرست گروه‌های آسیب‌پذیر قرار دادند که باید از افغانستان بیرون کشیده شوند و به همین دلیل کشورها در برنامه تخلیله به خبرنگاران اولویت قایل شدند.

در جریان عملیات تخلیه از میدان هوایی کابل تا ۳۱ اگست ایالات متحده امریکا، کانادا و  برخی کشورهای اروپایی از مسوولان رسانه‌ها خواستند که فهرست خبرنگاران و کارمندان‌شان را برای بیرون کشیدن از افغانستان شریک سازند. اما برخی از مسوولان رسانه‌ها به‌جای خبرنگاران و همکاران واقعی‌شان اعضای خانواده، خویشاوندان و دوستان‌شان را به نام خبرنگار شامل فهرست کرده و از افغانستان بیرون ساخته‌اند.

در تازه‌ترین مورد، خبرگزاری بولومبرگ افشا کرد که مسوولان شرکت هوایی «کام ایر»، به جای ۱۵۰ خبرنگار کارمندان و اعضای خانواده‌های‌شان را از افغانستان تخلیه کرده‌اند. این یک مورد کوچک و نادر بوده که رسانه‌ای شده است؛ به دلیل این‌که، رسانه‌های داخلی جرأت پوشش این اتفاقات را ندارند و رسانه‌های خارجی روی این مسأله به صورت تحقیقی نپرداختند.

پراکندگی، نبود یک میکانیزم شفاف، سوءاستفاده و وضعیت اضطرار سبب شد که اکثر خبرنگاران واقعی و کارمندان رسانه‌ها از جریان عملیات تخلیه محروم شوند و تاکنون در افغانستان بمانند.

گزارشگر یکی از رسانه‌های مطرح کشور به شرط فاش نشدن نامش گفت که “مسوول رسانه ما در جریان عملیات تخلیه از کابل فهرست خانواده و خویشاوندانش را به جای کارمندان و همکارانش به سفارت امریکا فرستاد و آن‌ها را از کشور بیرون کرد و من و همکارانم هنوزهم در افغانستان هستیم و با تهدیدهای امنیتی دست و پنجه نرم می‌کنیم. صاحب امتیاز و مسوول رسانه در بیرون از کشور هستند و به تماس‌های آنان پاسخگو نیستند”. اکثر خبرنگاران به لحاظ روحی-روانی، امنیتی، اقتصادی و کاری در بدترین و دشوارترین شرایط قرار دارند.

از جانب دیگر کشورها، نهادها و سازمان‌های بین‌المللی در تشخیص چهره‌های مستحق کوتاهی کرده و نتوانستند میکانیزم شفاف و مؤثر را برای بیرون کشیدن خبرنگاران و فعالان رسانه‌ای روی دست بگیرند و در نتیجه، هزاران تن افراد عادی و پولدار به‌جای خبرنگاران و فعالان مدنی و فرهنگی-واقعی از کشور بیرون کشیده شدند که حتی یک روز هم فعالیت فرهنگی و رسانه‌ای در کارنامه‌شان ثبت ندارند و هیچ مقاله و یا گزارشی از آنان در رسانه‌های دیداری، شنیداری و چاپی به نشر نرسیده است. بسیاری از این‌ها حتی سواد ابتدایی خواندن و نوشتن را ندارند.

گزارش‌ها از حاکمیت یک ماهۀ طالبان در افغانستان می‌رساند که فصل «آزادی بیان» و «رسانه‌های آزاد» و دموکراتیک در افغانستان بسته شده است؛ دیگر نه آزادی بیان است و نه آزادی پس از بیان. پیش از فروپاشی دولت در افغانستان کمتر کسی گمان می‌کرد که پیشرفت در عرصۀ آزادی بیان و رسانه‌ها در افغانستان به این پیمانه سست، ناپایدار و  متزلزل باشد.

رسانه‌هایی‌که پیش از این سمبول و نماد افغانستانی پسا ۲۰۰۱ و بزرگترین دست‌آورد ملی و جامعه بین‌المللی محسوب می‌شد، اکنون به تربیون طالبان مبدل شده‌اند. روزنامه‌نگاران با تجربه و صاحبِ نام یا از کشور بیرون شده‌اند، یا در خفا به سر می برند و یا هم در پی خروج از افغانستان هستند. جای رسانه‌های محلی را رسانه‌های کشورهای منطقه، غربی و وابسته به‌طالبان گرفته است. همچنان، اعتماد به‌رسانه‌های داخلی به‌طرز چشمگیری کاهش یافته است. بنابراین، فعالیت رسانه‌ها از نظر مسلکی، مخاطب‌شناسی و پوشش بی طرفانه رویدادها و خبرها انگار به سال‌های نخست ۲۰ سال قبل برگشته است. این یعنی پایان فصل درخشان آزادی بیان.