محمد جاوید امیری

رسانه‌های امریکایی از دیدار سران استخبارات امریکا و طالبان در دوحه پرده برداشتند. سی‌ان‌ان به نقل از دو منبع آگاه گزارش داد که معاون سازمان سیا و نمایندۀ ویژۀ امریکا برای صلح افغانستان با هیات طالبان شامل عبدالحق وثیق رییس استخبارات این گروه در دوحه دیدار کرده‌اند.

سی‌ان‌ان نوشت که مقامات امریکایی و طالبان در این دیدار دربارۀ مبارزه با ترویسم گفت‌وگو کرده‌اند.  بث سانر، یک مقام سابق سازمان سیا گفت که کوهن پیام جدی به طالبان منتقل کرده است. به گفتۀ این مقام سابق سیا، مقامات امریکایی در این دیدار گفته ‌اند در صورتی که ایالات متحده بفهمد که اعضای القاعده در افغانستان از عملیات‌هایی علیه امریکا و متحدان آن حمایت می‌کند، امریکا اقدام به حمله هوایی خواهد کرد.

این نخستین دیدار نمایندگان ارشد دو طرف پس از کشته‌شدن ایمن الظواهری رهبر شبکۀ القاعده در یک عملیات هوایی نیروهای امریکایی در کابل می‌باشد. مقامات امریکایی طالبان را متهم کردند که با پناه‌دادن به رهبر القاعده موافقتنامۀ دوحه را نقض کرده‌اند. بربنیاد موافقتنامۀ دوحه، طالبان متعهد به مبارزه با تروریزم و همچنان جلوگیری از تبدیل‌شدن افغانستان به پایگاه تروریستان جهانی به ویژه القاعده گردیده بودند. برعکس، طالبان امریکا را متهم کرده‌اند که با عملیات هوایی در خاک افغانستان موافقتنامۀ دوحه را نقص کرده است.

ایالات متحده امریکا پس از کشته‌شدن رهبر القاعده در کابل اعلام کرد که اوضاع افغانستان را از نزدیک زیر نظر دارد. اشارۀ مقامات امریکایی به نظاره‌کردن میدان افغانستان از آسمان بود. طالبان همواره از گشت‌زنی هواپیماهای بی‌سرنشین امریکایی بر قلمرو افغانستان انتقاد کرده‌اند. وزارت‌های دفاع و خارجۀ طالبان پاکستان را متهم کردند که حریم هوایی‌اش را در اختیار طیاره‌های بی‌پیلوت امریکایی می‌گذارد. وزیر دفاع طالبان گفت که مقامات امریکایی پس از بیرون‌شدن از افغانستان، سیستم رادار هوایی را از بین برده‌اند و آنان قادر به جلوگیری از ورود و گشت‌زنی هواپیماهای بدون سرنشین امریکایی در قلمرو افغانستان نیستند. در یک سال اخیر، گزارش‌های متعدد از ترصد هواپیمای بی‌سرنشین در آسمان کندهار، غزنی، کابل و میدان وردک نشر شده است. برخی گزارش‌ها از راه‌اندازی یک سری عملیات در کابل نیز منتشر شده است. از جمله حملۀ اخیر بر مسجد وزارت داخلۀ طالبان. طالبان هیچ جزییاتی دربارۀ چگونگی رویداد و تلفات ناشی از آن نداده‌اند. اما منابع می‌گویند که در این حمله شماری از اعضای القاعده جان باخته‌اند. این مسأله گمان‌زنی‌ها دربارۀ دست ‌داشتن امریکایی‌ها در حمله به وزارت داخله را تقویت کرده است. گشت‌زنی پیوستۀ هواپیماهای بدون سرنشین، شرایط را برای طالبان دشوار ساخته است. مقامات طالبان، به‌ویژه آن‌هایی‌که در پناه‌دادن به‌رهبر القاعده دخیل بودند، پس از کشته‌شدن ایمن الظواهری هفته‌ها از شهر و پایتخت فرار کردند.

احیای مذاکرات

طالبان برخلاف انتظار و توقع ایالات متحده امریکا و کشورهای منطقه، همچنان به همکاری و کمک به القاعده و دیگر جریان‌های تروریستی منطقه‌ای ادامه می‌دهند. در واقع، طالبان به‌قیمت از دست‌دادن فرصت به رسمیت‌شناسی، روابط ایدیولوژیک و درهم تنیدۀ خویش با القاعده و دیگر سازمان‌های تبه‌کار منطقه‌ای را حفظ کرده‌اند.

اما چرا علی‌رغم بی‌اعتمادی عمیق میان امریکا و طالبان پس از کشته‌شدن ایمن الظواهری، دو طرف مجبور به تعامل و گفت‌وگو هستند؟

• حضور القاعده در افغانستان خط سرخ امریکا است. امریکا به افغانستان حمله کرد تا انتقام حملات یازدهم سپتامبر را از القاعده و طالبان بگیرد. کشته‌شدن اسامه بن‌لادن و ایمن الظواهری، انتقام سختی بود. اما اگر بقایای القاعده باردیگر از خاک افغانستان تهدیدی را متوجه امریکا و متحدانش بسازد، تبعات آن برای واشنگتن غیرقابل جبران خواهد بود. از این رو، برای واشنگتن مهم است تا با طالبان کار کند و جلو جان‌گرفتن و تهدید دوبارۀ القاعده و دیگر تروریستان جهانی را بگیرد. 
• طالبان نیازمند کمک‌های اقتصادی برای چرخاندن چرخۀ حکومت‌داری هستند. طالبان انتظار داشتند منطقه جای خالی امریکا را پر کند. از این رو، قراردادهای تجاری را با روسیه و چین امضا کردند و سرمایه‌گذاران دو کشور را به سرمایه‌گذاری در افغانستان تشویق کردند. اما حملات داعش به‌ویژه به سفارت روسیه در کابل، مساجد و مکاتب اهل تشیع و ترور مهره‌های درشت طالبان از جمله مولوی حقانی و مولوی انصاری، منطقه را بیشتر از پیش متوجه عمق تهدیدها ساخته است.  در یک سال حاکمیت طالبان، مجموع کمک‌های چین به‌رژیم طالبان حدود ۳۰ میلیون دالر بود. این درحالی است که تنها بستۀ کمک‌های بشردوستانۀ ایالات متحده برای افغانستان چیزی حدود ۳۲۷ میلیون دالر امریکایی بوده است. سازمان ملل متحد هم هر هفته حدود ۴۰ میلیون دالر به افغانستان می‌فرستد. روسیه به استثنای چند بستۀ کمکی بشردوستانه، پول نقد به طالبان نداده است. مسکو با طالبان قرارداد صدور نفت و همچنان گندم امضا کرده است. ایران و پاکستان خود با بحران اقتصادی روبرو هستند. طالبان متوجه هستند که تنها کار با امریکا است که بقای آنان را تضمین می‌کند. 

• منطقه امیدوار بود که طالبان طی یک سال کار داعش را یک سره کند و بساط گروه‌های رادیکال و اسلام‌گرای منطقه‌ای را جمع کند. اما طالبان از امتحان سرکوب و نابودی داعش ناکام به در آمدند. جلو اویغورها، چیچنی‌ها، تحریک اسلامی ازبکستان و انصرالله تاجیکستان را نگرفتند و در مذاکرات پاکستان با تحریک طالبان پاکستانی نه تنها همکاری نکردند، بل میدان را به TTP هموارتر گردانید تا جایی‌که ارتش پاکستان به راه‌اندازی عملیات در خاک افغانستان دست زده و شماری از سران تحریک طالبان پاکستان را کشته است. تحریک طالبان پاکستان در یک سال ۱۵۵ افسر و سرباز ارتش پاکستان را کشته است. این مسأله جمع اتهامات طالبان دربارۀ ورود هواپیمای بدون سرنشین از خاک پاکستان، روابط کابل با اسلام آباد را پرتنش گردانیده است. نا امیدی منطقه از رژیم طالبان روزافزون است. برخی کشورهای متحد طالبان در منطقه حضور دیپلماتیک خویش را در کابل به پایین‌ترین سطح رسانده‌اند. سفیر ایران ماه‌هاست از کابل بیرون شده و سفارت ایران به وسیلۀ کاردار جمهوری اسلامی رهبری می‎شود. روسیه بخش کلان دیپلمات‌هایش را بیرون کرده است. در شرایطی‌که اکثر کشورهای منطقه از طالبان ناامید شده‌اند، فرصت خوب برای ایالات متحده است تا با طالبان کار کند.
• ایالات متحده امریکا پس از خروج از افغانستان با خلای اطلاعاتی روبرو گردیده است. نیروهای امریکایی نه تنها خود از افغانستان بیرون شدند، بل تمام متحدان و همکاران‌شان را تخلیه کردند. در واقع، امریکا هیچ منبع و نیروی قابل اتکای اطلاعاتی در میدان افغانستان ندارد. نیروهای مخالف طالبان هم نقش قابل حسابی در میدان ندارند، بنابراین امریکا مجبور به تعامل با طالبان است.
• طالبان در میز مذاکره با امریکا در پی آزادسازی پول‌های بلاک شدۀ بانک مرکزی و همچنان جلوگیری از حملات هوایی و گشت زنی هواپیماهای بدون سرنشین در حریم هوایی افغانستان هستند.
• امریکا مسوول وضعیت حاکم در افغانستان است. از این رو، از یک سو در پی جلوگیری از تبدیل‌شدن افغانستان به پناه‌گاه امن گروه‌های هراس‌افگن و از سوی دیگر به‌دنبال جلوگیری از فاجعۀ بشری و انسانی در این کشور است.  ایالات متحده طالبان را تشویق کرده که حقوق زنان، اقلیت‌ها، اقشار سیاسی و اجتماعی را به رسمیت بشناسد و اجازه دهد دختران به مکتب بروند و زنان کار کنند. اما طالبان تاهنوز به این فشارها و مطالبات وقعی نگذاشته‌اند و به نظر نمی‌رسد زیر بار هم بروند.
• ایالات متحده ابزارهایی در دست دارد که مذاکره و تعامل را برای طالبان اجتناب‌ناپذیر می‌سازد. عدم مشروعیت رژیم طالبان در سطح بین‌المللی، مهمترین ابزار سیاسی امریکا و ابزار نرم برای پیشبرد منافع آن کشور در افغانستان است. بسیاری از کشورها منتظر تصمیم نهایی امریکا دربارۀ تحریم و یا تعامل و به رسمیت شناسی طالبان هستند. امریکا از دست‌یابی طالبان به کرسی سازمان ملل جلوگیری کرده است. امریکا علی‌رغم فشارهای چین و روسیه در شورای امنیت سازمان ملل، حاضر به بیرون کردن نام سران طالبان از فهرست سیاه و آزادسازی ذخایر بانک مرکزی افغانستان نشده است. دربارۀ به رسمیت نشناختن طالبان، اجماع جهانی وجود دارد. حتا کشورهای متحد و دوست طالبان نیز حاضر به پذیرفتن این ریسک نشده‌اند. 

نتیجه

دوام مذاکرات برای دو طرف مهم است؛ اما اگر طالبان توقع داشته باشند ایالات متحده امریکا در نتیجۀ گفت‌وگوهای دوحه رژیم آنها را در کابل به رسمیت بشناسد و حضور دیپلوماتیک و کمک‌هایش را برای افغانستان از سر گیرد، در کوتاه‌مدت- حداقل در دورۀ ریاست جمهوری بایدن- این اتفاق نخواهد افتید.

اما اگر ایالات متحده توقع داشته باشد که طالبان روابط و پیوندهای عمیق ایدیولوژیک با گروه‌هایی چون القاعده را قطع کرده و از فعالیت و حضور آنان در افغانستان جلوگیری کنند، توقع بی‌جایی خواهد بود و نشان‌دهندۀ این‌که امریکا هنوز در شناخت و تعریف طالبان مشکل دارد و دچار خطای محاسباتی است.