علی اصغر معصومی

یکی از تاریک‌ترین جلوه‌های جنگ و خشونت در افغانستان، استفاده از کودکان در عملیات‌های انتحاری توسط گروه طالبان و شبکه‌های وابسته به آن، به‌ویژه شبکه حقانی است. این پدیده، نه تنها نقض صریح تمام قوانین انسانی و بین‌المللی محسوب می‌شود، بلکه فاجعه‌ای است که نسل‌های آینده را در دام بی‌ثباتی و افراط‌گرایی گرفتار می‌سازد. طالبان با بهره‌گیری از فقر، بی‌سوادی، فشار روانی، و تفاسیر افراطی از دین، کودکان را به ابزاری مرگبار در میدان جنگ تبدیل کرده‌اند.

فرآیند جذب کودکان برای عملیات انتحاری

طالبان از آغاز حضور خود در صحنه‌ی جنگ افغانستان، توجه ویژه‌ای به استفاده از کودکان به عنوان ابزار جنگی داشت. در مناطقی که این گروه نفوذ داشت، مدارس دینی (مدارس طالبان‌ساخته) به پایگاه‌های شست‌وشوی مغزی کودکان تبدیل شده بودند. این مدارس در ظاهر، مکاتب قرآن و حدیث بودند، اما در واقع، کارگاه‌هایی برای تربیت مجاهدین کوچک به شمار می‌رفتند.

در این محیط‌ها، کودکان به دور از خانواده، در فضایی منزوی و شدیداً ایدئولوژیک قرار می‌گرفتند. به آنان گفته می‌شد که با انجام «عملیات شهادت‌طلبانه»، به بهشت می‌روند، گناهان‌شان پاک می‌شود و خانواده‌شان نیز اجر می‌برند. کودکانی که هیچ تجربه‌ای از زندگی نداشتند، بدون شناخت از مفاهیم مرگ، دشمن، یا مبارزه، به بمب‌هایی انسانی تبدیل می‌شدند که کنترل‌شان در دستان فرماندهان طالب بود.

شبکه حقانی: سازمان‌دهنده‌ی اصلی حملات انتحاری کودک‌محور

شبکه حقانی، شاخه‌ای شبه‌نظامی و استخباراتی در ساختار طالبان، بیشترین نقش را در طراحی، سازمان‌دهی و اجرای حملات انتحاری در افغانستان داشته است. این شبکه که روابط تنگاتنگی با نهادهای استخباراتی منطقه‌ای و گروه‌های افراطی در جنوب آسیا دارد، در طول سال‌ها صدها نوجوان و کودک را برای اجرای عملیات‌های مرگبار آموزش داده و به میدان فرستاده است.

در اسناد نهادهای حقوق بشری و گزارش‌های میدانی متعدد آمده است که شبکه حقانی پایگاه‌های مشخصی برای آموزش کودکان داشته که در آن‌ها، جوان‌ترین عاملان انتحاری حتی زیر سن ۱۲ سال نیز دیده شده‌اند. روند جذب این کودکان، هم از طریق تطمیع خانواده‌ها (در قبال پول)، هم از طریق ربایش، و هم از طریق تبلیغات دینی و جهادی انجام می‌شد.

در مناطقی مانند وزیرستان شمالی و مناطق مرزی شرقی افغانستان، کمپ‌های آموزشی مخفی وجود داشت که کودکان پس از چند ماه آموزش نظامی و ایدئولوژیک، به مأموریت‌های انتحاری اعزام می‌شدند.

ملا تاجمیر جواد: طراح پنهان ماشین انتحار کودکان

در میان رهبران طالبان، نام ملا تاجمیر جواد به‌عنوان یکی از مغزهای متفکر در طراحی حملات انتحاری با استفاده از کودکان به‌ویژه در میان شبکه حقانی، بارها مطرح شده است. تاجمیر جواد یکی از چهره‌های تأثیرگذار در ساختار نظامی طالبان و به‌ویژه در هماهنگی عملیات‌های پیچیده و مخفی بوده است.

وی نه‌تنها در تدارک و آموزش عوامل انتحاری نقش داشته، بلکه از بانیان مدل استفاده هدفمند از کودکان در این عملیات‌ها بوده است. منابع امنیتی و برخی گزارش‌های میدانی حاکی از آن است که ملا تاجمیر جواد روابط مستقیمی با قاچاقچیان انسانی، مراکز آموزش مذهبی افراطی و گروه‌های تروریستی هم‌پیمان طالبان داشته و شبکه‌ای از افراد متخصص در شناسایی و انتقال کودکان برای استفاده در عملیات‌های انتحاری را هدایت می‌کرده است.

روایت‌هایی از فاجعه: کودکان بی‌نام در جبهه‌های مرگ

گزارش‌های متعددی از ولایت‌هایی چون خوست، پکتیا، ننگرهار، و هلمند وجود دارد که نشان می‌دهد در بمب‌گذاری‌ها یا حملات انتحاری، پیکرهای منفجرشده‌ی عاملان زیر سن قانونی یافت شده‌اند. در برخی موارد، حتی خانواده‌های این کودکان، از سرنوشت فرزندان‌شان بی‌خبر بوده‌اند و تنها پس از انفجار، از طریق عکس‌های منتشرشده از جسد متلاشی‌شده، هویت آن‌ها را تشخیص داده‌اند.

سازمان ملل متحد در چندین گزارش مستند تأکید کرده است که استفاده از کودکان در جنگ‌های افغانستان، به‌ویژه به‌دست گروه طالبان و شبکه حقانی، یکی از جدی‌ترین مصادیق جنایت جنگی است.

نتیجه‌گیری: ضرورت عدالت برای نسل قربانی

استفاده از کودکان در جنگ، به‌ویژه برای عملیات‌های انتحاری، نه‌تنها فاجعه‌ای انسانی است، بلکه لکه‌ی ننگی بر وجدان جهانی است که در برابر این جنایات سکوت کرده است. چهره‌هایی مانند ملا تاجمیر جواد و ساختارهایی چون شبکه حقانی باید از سوی مراجع حقوقی بین‌المللی مورد پیگرد و محاکمه قرار گیرند.

تا زمانی‌که عدالت برای قربانیان کوچک افغانستان برقرار نشود، و ساختارهای جنگ‌طلب مورد حساب‌رسی قرار نگیرند، خشونت به اشکال پیچیده‌تر و فاجعه‌بارتر ادامه خواهد یافت. نسل کودکانی که باید امروز در کلاس‌های درس باشند، نباید فردا در میدان جنگ منفجر شوند.