عابد امیری

با اعلام خروج نیروهای امریکایی از افغانستان، شمال افغانستان به طور غافل گیرکننده‌یی در یک چشم زدن به کنترل طالبان درآمد. طالبان بدون درگیری ده‌ها ولسوالی و مراکز مقاومت پیشین جنبش ضدطالبانی را تسخیر کرده و به‌مراکز شهرهای بزرگ و بنادر عایداتی پیش روی کردند.

پیش‌روی دراماتیک طالبان، با سؤالات زیادی همراه شد. چگونه طالبان توانستند بدون هیچ درگیری و مقاومت نیروهای امنیتی افغان و خیزش‌های محلی جغرافیای شمال را تسخیر کرده و مناطق مرزی با آسیای مرکزی را به دست آورند؟ چگونه نیروهای امنیتی بدون درگیری مراکز عمدۀ نظامی و قرارگاه‌ها را با صدها موتر ضدگلوله، هزاران میل سلاح و تجهیزات گستردۀ نظامی به طالبان واگذار کردند؟

سقوط یکباره شمال، نشان‌دهندۀ نفوذ عمیق گروه‌های شورشی در شمال بود. شمال افغانستان به پایگاه مصون و مطمین تروریستان آسیای مرکزی، پاکستان و دیگر کشورهای منطقه تبدیل شده است. صدها جهادیست فراری از کشورهای منطقه در چوکات طالبان در شمال افغانستان می‌جنگند. برخی از این جهادیست‌ها، در ولایت بدخشان، فاریاب، تخار و سرپل نقش آموزگار و فرمانده نظامی را بازی کرده و ده‌ها طالب را رهبری می‌کنند. این جهادیست‌ها به‌کمک طالبان و مردمان محل، صدها مدرسۀ اسلامی را در شمال راه‌اندازی‌کرده و سالانه هزاران دانش‌آموزان را آموزش می‌دهند. منابع اطلاعاتی افغانستان نشان می دهد که برخلاف تعهد طالبان به توافق نامۀ دوحه، ده‌ها عضو القاعده نیز در چوکات طالبان در شمال فعالیت دارند. داعش نیز به آرامی سرگرم سربازگیری است. داعش منتظر است که طالبان بر کل کشور مسلط شود و آنگاه فعالیت هایش را در بستر نظامی و اجتماعی طالبان رسماً آغاز کند.

مبارزۀ جهادیست‌ها به جغرافیای افغانستان خلاصه نخواهد شد. آنان به‌زودی تلاش برای عبور از مرزها و فعالیت در کشورهای مبدأ را آغاز خواهند کرد. صدور جهادیسم به آسیای مرکزی پروژه‌یی است که پاکستان روی آن کار می‌کند. تا اینجای کار، پروژه به درستی پیش رفته و تا برداشتن حاصل کامل فاصلۀ چندانی وجود ندارد. بنابراین، نگرانی کشورهای آسیای مرکزی به ویژه تاجکستان و ازبکستان قابل درک است. تروریستان مسلط در شمال افغانستان، به گونۀ مستقیم امنیت ملی کشورهای آسیای مرکزی را هدف قرار داده اند. چین از طرف اویغورها با خطر روبروست.

وضعیت شمال افغانستان را باید در چارچوب سیاست منطقه‌یی ایالات متحده امریکا بررسی کرد. شواهد و مدارک مستددل نشان می‌دهد که برخی حلقه‌های همسو با امریکا در نیروهای امنیتی افغانستان در رقم زدن وضعیت ناگوار در شمال نقش داشه‌اند.

آنچه در شمال جریان دارد، حاصل سیاست‌های پیوستۀ کشورهای غربی در قبال کشورهای منطقه به ویژه چین، روسیه، ایران و آسیای مرکزی است. امریکا، شمال افغانستان را به زخم ناسور به کشورهای منطقه تبدیل کرده است.

امریکا با ناآرام‌سازی مرزهای آسیای مرکزی تلاش دارد که این کشورها را واردار به تمکین سازد. چنانچه وزرای خارجۀ ازبکستان و تاجیسکتان در روزهای اخیر به واشنگتن رفتند و در خصوص پیش روی طالبان، سقوط شمال و تهدیدهای پیش رو رأی زنی کردند.

از آنجایی که آسیای مرکزی، سرشار از انرژی و آیندۀ اقتصاد منطقه است، تمام کشورهای قدرت‌مند به شمول هند، ترکیه، چین، روسیه و چین در منطقه و ایالات متحده امریکا و اروپا در غرب، در تلاش همسویی، نزدیکی و سرمایه‌گذاری در این کشورها هستند. ایالات متحده امریکا تلاش دارد که رفته رفته آسیای مرکزی را از قیمومیت روسیه خارج کند. اما این تلاش با توجه به نزدیکی مسکو با آسیای مرکزی و نفوذ گستردۀ نظامی امنیتی مسکو ره به جایی نمی‌برد. پس از رسیدن طالبان به مرزهای تاجیکستان و ازبکستان هردو کشور از مسکو خواستار همکاری امنیتی – اطلاعاتی شدند. مسکو قرار است سربازان تازه یی به منطقه مرزی بفرستد. امنیت روسیه با صلح و ثبات در آسیای مرکزی گره خورده است. بنابراین، روسیه به قضیۀ شمال افغانستان بی تفاوت نمی‌ماند. حتا روس‌ها تهدید کرده‌اند که اگر از جغرافیای افغانستان احساس خطر کنند، وارد عملیات نظامی خواهند شد.