جمشید یما امیری

پاکستان پس از انتخابات هشتم فبروری ۲۰۲۴، باردیگر دست خوش اعتراضات سیاسی و درگیری جناحی شده است.

سه حزب تحریک انصاف، مسلم لیگ و مردم خود را پیروز انتخابات می‌خوانند و برای تشکیل دولت اعلام آمادگی کرده‌اند. بربنیاد نتیجۀ انتخابات، نامزان مستقلِ وابسته به تحریک انصاف، ۹۴ کرسی در مجلس ملی به دست آورده‌اند و حزب مسلم لیگ ۷۴ و حزب مردم ۵۴ کرسی را تصاحب کرده است.

بربنیاد قانون اساسی پاکستان، حزب پیروز باید حداقل ۱۶۹ کرسی در مجلس ملی به دست آورد تا بتواند دولت تشکیل دهد. بر این اساس، هیچ یک از احزاب نتوانسته‌اند آرای کافی برای تشکیل دولت به دست آوردند. اما تحریک انصاف مدعی تقلب در انتخابات است و می‌گوید که اکثریت را در انتخابات به دست آورده و اما کمیسیون انتخابات آرای مردم را مهندسی کرده است. در پی تأخیر در نتیجه انتخابات، تقریباً تمام جریان‌ها و احزاب اعتراض کردند، به استثنای حزب مسلم لیگ نوازشریف. این مسأله سبب شده است که بسیاری‌ها نوازشریف را به معامله و سازش با ارتش متهم کنند. نوازشریف در گذشته روابط خوبی با ارتش نداشته است. اما خصومت ارتش با عمران سبب شده است که روابط ارتش با حزب مسلم لیگ بهبود یابد.

در بهبوبه اعتراضات هواداران عمران خان در سراسر کشور، دو حزب سنتی مردم و مسلم لیگ تلاش‌ها برای کسب حمایت نامزدان مستقل و احزاب کوچک را افزایش داده‌اند تا بتوانند تشکیل دولت دهند. دیروز بلاول بوتو زرداری و شهباز شریف از رهبران مردم و مسلم لیگ در لاهور دیدار کرده و روی تشکیل دولت مشترک ملی به توافق اولیه دست یافته‌اند. اگر این دو حزب بتوانند به توافق برسند، سناریوی مشابه به برکناری عمران خان و تشکیل دولت مشترک ملی در سال ۲۰۲۲ تکرار می‌شود. این چیزی است که ارتش پاکستان می‌خواهد. ارتش پاکستان هرگز دوست ندارد که یک حزب بتواند به تنهایی تشکیل دولت دهد. زیرا، از تکرار یکه‌تازی چهره‌ها و احزاب سیاسی می‌هراسد.

بربنیاد قانون اساسی پاکستان، احزاب سیاسی ۲۰ روز فرصت دارند که تشکیل دولت دهند. در این مدت، باید احزاب بتوانند رأی لازم برای تشکیل دولت را به دست آورند. یک حزب به تنهایی نمی‌تواند تشکیل دولت دهد. احزاب مجبور هستند که دست به ائتلاف بزنند.

سناریوهای احتمالی چیست؟

احتمال اینکه حزب عمران خان با حزب نوازشریف تشکیل دولت دهد صفر است. اما احتمال توافق حزب مردم با مسلم لیگ و یا حزب مردم با تحریک انصاف دور از انتظار نیست. در واقع، توپ در میدان حزب بی‌نظیر بوتو است که با گذشت هر سال به حمایت مردمی و نفوذ سیاس‌اش در پاکستان افزوده می‌شود. حزب مردم با دو طرف اصلی یعنی بقایای حزب عمران خان و حزب نواز به تماس است. از سوی دیگر، حزب تحریک انصاف با هیچ یکی از طرف‌های اصلی پاکستان رابطۀ نزدیک ندارد. به احزاب سنتی و ارتش بدبین است و حمایت مردمی را نیز مدیون درگیری با ارتش و احزاب سنتی است.

حزب مسلم لیگ بزرگترین حزب سیاسی در پاکستان است. اما نخست وزیری دوسالۀ شهباز شریف، از میزان محبوبیت و جایگاه حزب کاسته است. در دورۀ شریف، وضعیت اقتصادی پاکستان به طرز بی سابقه‌ای به وخامت گرایید و ناامنی و حملات تروریستی به طور چشمگیری افزایش یافت. خانوادۀ شریف به فساد و سوءاستفاده از قدرت متهم هستند. ارتش و احزاب سنتی، یک دشمن مشترک به نام عمران‌خان دارند. آنها برای این‌که بتوانند جلو دشمن مشترک را بگیرند، چاره‌یی جز توافق ندارند. عمران‌خان که توانسته در قلب توده‌ها رخنه کند، به تهدید کلانی در برابر ارتش و احزاب سنتی تبدیل شده است.

پاکستان ممکن است در روزهای آینده از انتخابات عبور کند، اما به نظر می‌رسد که بحران سیاسی در این کشور وارد فاز تازه‌یی شده است. بحرانی که از برکناری عمران خان آغاز شد و پس از سرکوب اعتراضات گسترده و به زندان انداختن عمران خان فروکش کرد، اکنون دوباره شعله‌ور شده است. عمران خان از هوادارانش خواسته که در برابر کمیسیون‌های انتخاباتی دست به اعتراض بزنند. در جریان اعتراضات پولیس با هواداران عمران درگیر شده است. اگر پولیس نتواند جلو اعتراضات گستردۀ حزب تحریک انصاف را بگیرد، احتمال این‌که ارتش باردیگر وارد میدان شود و قضیه را یک طرفه کند، بالاست. ارتش پاکستان دست غیبی است که در روز دشوار به داد پاکستان رسیده است. هرچند بسیاری‌ها ارتش را عامل اصلی بحران سیاسی و اقتصادی در کشور می‌دانند. اما این نهاد نیرومند توانسته از فروپاشی کشور فقیر، بی ثبات و درگیر افراطیت و تروریزم جلوگیری کند.