امیری

افزایش ترور فعالان مدنی و رسانه‌یی، نهادهای حکومتی را با دردسر تازه‌یی روبرو ساخته است. در یک ماه اخیر، دست‌کم هفت تن از چهره‌های مطرح رسانه‌یی در حملات تروریستی در سراسر کشور جان باختند.

پس از افزایش فشار افکار عمومی، نهادهای مدنی، حقوق بشری و رسانه‌ها، سران حکومت در دو جلسۀ جداگانه (جلسۀ شورای امنیت ملی و کمیتۀ مشترک رسانه‌ها و حکومت) راه‌های جلوگیری از ادامۀ حمله به فعالان مدنی را به بررسی گرفتند. در این جلسات تأکید شد که ادامۀ حملات پذیرفتنی نیست و نهادهای امنیتی باید عاملان ترورها را شناسایی کرده و از وقوع چنین حوادثی در آینده جلوگیری نمایند.

ترور فعالان رسانه‌یی، مدنی، حقوق بشری و امور زنان، استراتژی تازه در میدان جنگ افغانستان است. هدف‌قراردادن چهره‌های سرشناس و رسانه‌یی در دو ماه اخیر بی‌سابقه خوانده شده است. به همین دلیل، افغانستان بدترین کشور برای خبرنگاران در جهان لقب گرفت.

حکومت به این باورست که ترور فعالان رسانه‌یی کار طالبان است. طالبان با هدف گرفتن نخبگان رسانه‌یی در پیی تحریک افکار عامه برضد دولت هستند. مسوولان امنیتی می‌گویند که هدف طالبان «رعب و وحشت» است و ترور چهره‌های سرشناس این هدف را برآورده می‌سازد.

اما طالبان این ادعاها را رد می‌کنند و می‌گویند که این حملات «کار گروه‌های مخالف صلح» است.

نهادهای مدافع خبرنگاران باور دارند که برای گروه‌های هراس‌افگن بزرگترین تهدید فعالان مدنی- رسانه‌یی هستند که همواره از برگشت به گذشته و از دست‌رفتن حقوق و آزادی‌های اجتماعی، آزادی‌های زنان، حقوق اساسی شهروندان به‌ویژه اقلیت‌ها، سانسور و محدودسازی رسانه‌ها و دسترسی به اطلاعات ابراز نگرانی می‌کنند. بنابراین، گروه‌های مخالف مسلح با هدف قراردادن خبرنگاران در پی برداشتن یک مانع کلان در معادلات پیش رو هستند.

از جانب دیگر طالبان با حمله به چهره‌های رسانه‌یی که بیشتر از حملات گروهی و انفجار موتر بمب روی افکار عامه تأثیر گذاشته و فشارها و انتقادها را بر حکومت افزایش دهند

آزادی بیان بزرگترین دست‌آورد نظام پسا بن در افغانستان است. کثرت رسانه‌های خصوصی، آزادی بیان و آزادی پس از بیان، دسترسی به اطلاعات و جرأت عمل رسانه‌های کشور در سطح منطقه کم‌مانند عنوان می‌شود. نقش رسانه‌های خصوصی در مبارزه با فساد، نظارت براعمال حکومت، تنویر افکار عمومی و فشار برطرف‌های جنگ بسیار اثرگذار و برجسته بوده است. اما حملات اخیر زنگ خطر برای از دست‌رفتن این دست‌آورد بزرگ ملی را به صدا در آورده است. نهادهای مدافع حقوق خبرنگاران نگران هستند که اگر حملات افزایش یابد، رسانه‌ها با محدودیت در امر اطلاع‌رسانی و دسترسی به منابع و اطلاعات روبرو می‌شود و در نتیجه روی کیفیت و عملکرد فعالیت‌ رسانه‌ها تأثیر منفی بر جا خواهد گذاشت.

پس از افزایش ترورها، برخی مسوولان ارشد رسانه‌ها، خبرنگاران و فعالان حقوق زنان و جامعه مدنی برای زنده‌ماندن در کشورهای منطقه از جمله هند و آسیای مرکزی مسکن‌گزین شده‌اند.

برخی خبرنگاران در ولایات به‌ویژه زنان کارشان را ترک کرده‌اند. شماری از خبرنگاران از خانه‌ به کار ادامه می‌دهند. جمعی از رسانه‌ها کارمندان غیرضروری را رخصت کرده‌اند. برخی از رسانه‌های محلی فعالیت‌های 24 ساعته را به 12 ساعته کاهش داده‌اند. این درحالی است که به دلیل شیوع ویروس کرونا در سال 2020 میلادی، رسانه‌ها با فشار بی‌سابقۀ مالی روبرو شدند. کاهش بودجه سبب شد که برخی برنامه‌ها تعطیل گردد و شماری از خبرنگاران اخراج شوند. 

در دوماه گذشته یماسیاووش، خبرنگار سابق طلوع‌نیوز، الیاس داعی، خبرنگار رادیو آزادی در هلمند، ملاله میوند، خبرنگار تلویزیون انعکاس در ننگرهار، فردین امینی، خبرنگار آریانا نیوز، یوسف رشید، رییس فیفا، رحمت‌الله نیکزاد خبرنگار الجزیره و اسوشیتدپرس در غزنی و در آخرین مورد فرشته کوهستانی فعال حقوق زنان، در حملات جداگانه در کشور ترور شده‌اند.

این رویدادها در حال اتفاق می‌افتد که در ۲۰ سال اخیر 124خبرنگار و کارمند رسانه در نتیجه جنگ و خشونت کشته و ده‌ها تن دیگر زخمی شده‌اند.

بربنیاد آمار وزارت اطلاعات و فرهنگ، بیش از ۱۷۰۰ رسانه از جمله ۱۲۱ تلویزیون، ۲۶۴ رادیو، ۱۳۳۱ نشریه چاپی و ۲۳ خبرگزاری از این وزارت جواز فعالیت گرفته‌اند.

اما ترورهای سازمان‌یافتۀ اخیر بیشتر از هر زمان دیگر فضا را به دوام کار خبرنگاران و رسانه‌ها تنگ ساخته است. اکثر «سلبیرتی‌ها» از سوی گروه‌های ناشناس به مرگ تهدید شده‌اند. آنها می‌گوید که در هیچ گوشۀ شهر حتا در خانه احساس امنیت و مصونیت ندارند. مسوولان رسانه‌ها این امکانات و فرصت را دارند که از راه دور به کار ادامه دهند، اما خبرنگاران در افغانستان کم‌درامدترین قشر اجتماعی هستند. حتا برخی از خبرنگاران بدون معاش در رسانه‌ها کار می‌کنند. برخی رسانه‌ها 50 درصد معاش خبرنگاران را پس از بحران ناشی از ویروس کرونا و قرنطین کم کردند. منابع شماری از رسانه‌ها از سوی نهادهای کمک‌رسان بین‌المللی تأمین می‌گردید که با خروج نیروهای بین‌المللی احتمال قطع کامل کمک‌ها و در نتیجه فروپاشی رسانه‌ها در افغانستان وجود دارد. متأسفانه هیچ یک از رسانه‌های افغانستان تاهنوز نتوانسته‌اند روی پای خود بیاستند.