محمد جاوید امیری

سرپرست وزارت دفاع طالبان می‌گوید هواپیماهای بی‌سرنشین امریکایی از مسیر پاکستان وارد حریم هوایی افغانستان می‌شوند. ملا محمد یعقوب از پاکستان خواست اجازه ندهد از فضای این کشور بر ضد افغانستان استفاده شود. در ماه‌های گذشته بارها طیاره‌های بی‌سرنشین در آسمان افغانستان دیده شده‌ است.

روز شنبه جو بایدن، رییس‌جمهور امریکا گفت کشورش بدون حضور سربازانش در افغانستان، تروریستان را تعقیب می‌کند. ملا محمدیعقوب، وزیر دفاع طالبان که روز یکشنبه،‌ ۶ سنبله در یک نشست خبری در کابل سخنرانی می‌کرد، پاکستان را متهم کرد که حریم هوایی‌اش را در اختیار امریکا گذاشته است.

وزارت خارجۀ پاکستان اظهارات ملایعقوب را حدس و گمان نادرست خوانده و گفته که چنین اظهاراتی مغایر اصل دیپلوماسی مسوولانه است. وزارت خارجۀ پاکستان با تأکید بر حاکمیت و تمامیت ارضی همۀ کشورها گفت که تروریزم را در همۀ شکل و شمایل آن محکوم می‌کند. پاکستان از طالبان خواست که به تعهدات‌شان به جامعۀ بین‌المللی دربارۀ جلوگیری از استفادۀ خاک افغانستان علیه کشورهای دیگر جامه عمل بپوشانند.

در پی اظهارات ملا یعقوب و واکنش تند وزارت خارجۀ پاکستان، برخی از فعالان سیاسی و کاربران شبکه‌های اجتماعی، تنش لفظی میان وزیر دفاع طالبان و وزارت خارجۀ پاکستان را «جنگ زرگری» خوانده‌اند.

فعالان سیاسی گفته‌اند که طالبان و پاکستان هردو سعی دارند نشان دهند که رژیم طالبان در کابل مستقل است. درحالی‌که به گفتۀ آنان، طالبان دربست در کنترل اسلام آباد قرار دارند.

این نخستین بار نیست که ملایعقوب برضد پاکستان سخن می‌زند. او پیش از این به تکرار از امتداد خط دیورند دیدار کرده و هربار به پاکستان خط و نشان کشیده است. به ویژه در پی حملات هوایی پاکستان بر ولایات خوست و کنر که در نتیجۀ آن شماری از کودکان و زنان جان باختند، ملایعقوب در اظهاراتی تند پاکستان را تهدید کرد که صبر آن‌ها را نیازماید. او گفت که تکرار این حملات عواقب جبران‌ناپذیر دارد.

ملایعقوب از نیرومندترین چهره‌های طالبان است. او فرزند ملامحمد عمر رهبر فقید تحریک طالبان و وزیر دفاع این گروه است. ملایعقوب در جنگ با نیروهای امریکایی و دولت مورد حمایتش در کابل، مسوول کمیتۀ نظامی شورای کویته بود. او بخش اعظم منابع مالی و نظامی طالبان را در جریان جنگ و پس از آن مدیریت می‌کرد. اکنون، ملایعقوب طالبان لوی کندهار را رهبری می‌کند.

پس از پیروزی امارت اسلامی، نفوذ خانوادگی و میراثی ملایعقوب سبب شده است که او حرف اول و آخر را دربارۀ سیاست داخلی و خارجی طالبان بیان کند. در شرایطی که رییس وزرای طالبان مهر سکوت بر لب زده و توانایی ابراز نظر در مسایل کلان داخلی و جهانی را ندارد، ملابرادر معاون رییس وزرا و مولوی متقی وزیر خارجه درگیر اختلافات درون‌گروهی هستند، ملایعقوب در میدان یکه تازی می‌کند و با اعتماد به نفس و جرأت بالایی در مسایل کلان جهانی ابراز نظر می‌کند.

او باری به آسیای مرکزی خط و نشان کشید و تهدید کرد که ازبکستان و تاجیکستان صبر امارت اسلامی را نیازماید و هلیکوپترهای نیروهای سابق امنیتی را بر گرداند. پس از شکست جمهوریت حدود 60 فروند هلکوپتر قوای مسلح از کابل به مقصد تاجیکستان و ازبکستان پرواز کرد. مقامات امریکایی گفته‌اند که این هلکوپترها را به تاجیکستان و ازبکستان کمک می‌کند.

اما چرا ملایعقوب در برابر پاکستان قرار گرفته است؟

شکی نیست که پاکستان روی تحریک طالبان نفوذ معنوی، سیاسی و قومی دارد. تحریک طالبان به لطف حمایت و همکاری بی‌دریغ پاکستان در دهۀ 90 و جنگ در برابر امریکا به پیروزی رسید. اما پاکستان در سال‌های پسین بیشترین رابطه را با شبکۀ حقانی داشته است. مقامات امریکایی شبکۀ حقانی را «بازوی مستحکم» استخبارات پاکستان نام نهاده بودند. رهبری شبکۀ حقانی روابط نزدیک و همکاری با پاکستان را رد نمی‌کنند. خلیل‌الرحمن حقانی بارها در نقش مأمور زیر دست سفیر پاکستان در کابل ظاهر شده است. پاکستان در بدو وردود طالبان به کابل تلاش ورزید که شبکۀ حقانی بیشترین نقش و مشارکت را در رهبری امنیتی و سیاسی امارت اسلامی در کابل داشته باشد. همسویی و گرایش پاکستان به شبکۀ حقانی از دید طالبان لوی کندهار پنهان نیست. آنها حمایت پاکستان از شبکۀ حقانی را یک تهدید کلان به وحدت و فرماندهی یکپارچۀ تحریک طالبان فرض می‌کنند.

هنگامی‌که اختلافات داخلی طالبان پس از نبرد مسلحانۀ ملا برادر و انس حقانی در ارگ ریاست‌جمهوری کلید خورد، رییس سابق سازمان استخبارات پاکستان به کابل آمد و میان دو طرف میانجیگری کرد. برخی منابع می‌گویند که رهبران حوزۀ لوی کندهار می‌پندارند که داوری و میانیجگری رییس آی اس آی به سود شبکۀ حقانی بوده است.

از سوی دیگر، تکیۀ پاکستان در مذاکرات صلح با تحریک طالبان پاکستان به شبکۀ حقانی بوده است. رییس شبکۀ حقانی مذاکرات صلح پاکستان را تسهیل و میانجیگری کرده است؛ مذاکراتی که پس از کشته‌شدن سران تحریک طالبان به شکست انجامیده است. با کشته‌شدن سران تحریک طالبان پاکستان در مشرقی و کندهار، سوءظن طالبان لوی کندهار به شبکۀ حقانی افزایش یافته است. آنان فکر می‌کنند که شبکۀ حقانی مکان بودوباش و تردد سران تحریک طالبان پاکستانی را در اختیار ارتش پاکستان گذاشته است. همان طور که شبکۀ حقانی ملایعقوب و مولوی متقی را متهم به افشای محل بودوباش رهبر شبکۀ القاعده در وزیر اکبرخان کابل کرده است.

مهمتر از همه این‌که برخی سران لوی کندهار، نگاه بسیار بدبینانه‌ای به پاکستان دارند؛ از جمله ملاعبدالغنی برادر در برابر پاکستان عقدۀ شخصی دارد. او سال‌ها در زندان پاکستان به سر برد و تلاش مشترک کرزی و خلیلزاد موجب رهایی ملا عبدالغنی برادر از زندان شد.

مجموع این دلایل سبب شده است که دید طالبان لوی کندهار به پاکستان عوض شود. بنابراین، اظهارات ملایعقوب در برابر پاکستان بیشتر از این‎که جنگ زرگری باشد، نشان‌دهندۀ بدبینی و سوءظن به مهمترین و تأثیرگذارترین همسایۀ افغانستان است. اما نفوذ سیاسی پاکستان بر تحریک طالبان به پیمانه‌ای است که مخالفت چند چهرۀ معدود در رهبری، از نفوذ گستردۀ سیاسی و معنوی پاکستان بر بدنۀ طالبان نمی‌کاهد.