علی سجاد مولایی – روزنامه‌نگار آزاد

در سالی که طالبان کنترل کابل را به دست گرفتند، القاعده و شاخه منطقه‌ای آن در شبه قاره هند(AQIS)   به صورت استراتژیک در افغانستان حضور یافتند تا از طالبان در برابر آسیب‌های سیاسی محافظت کنند و یک پناهگاه امن برای خود بسازند. با این حال، کشته‌شدن ایمن الظواهری در کابل در 31 جولای حضور القاعده در افغانستان و همکاری نزدیک آن با طالبان را تایید کرد. به نظر می‌رسد که در افغانستان تحت اداره طالبان، القاعده فرصت این را یافته است که برای اهداف بعدی خود طرح و برنامه بریزد. کشمیر و هند هدف جذابی برای این گروه است و مدتی می‌شود که این گروه تبلیغات و پروپاگندای خود را در آنجا شروع کرده است و تلاش برای جذب افراد بیشتر دارد.  

شاخه القاعده در شبه قاره هند تقریباً هشت سال پیش تأسیس شد، و این جدیدترین شاخه رسمی شبکه جهانی القاعده است. همچنین از نظر ساختار و گستره جغرافیایی، همپوشانی آن با القاعده مرکزی، و تعبیه محلی آن، کمترین درک از وابستگی آن به القاعده وجود دارد.

در پی تسلط طالبان بر افغانستان و انگیزه مجدد پیروزی آنها به جهادگران در سراسر جهان، نگاه دقیق‌تر به وضعیت القاعده در جنوب آسیا و اینکه چگونه وضعیت در افغانستان ممکن است بر فعالیت های القاعده تأثیر بگذارد بسیار مهم است. در سراسر منطقه اگرچه هنوز خیلی زود است که بگوییم، اما به احتمال زیاد القاعده، و به ویژه شاخه شبه قاره هند، از تسلط طالبان، هم در افغانستان و هم در کل منطقه، سود خواهند برد. تا حالا هشت سال از تاسیس این گروه می‌شود ولی تا هنوز این گروه هیچ کارکرد قابل ملاحظه‌ای نداشته است و بیشتر تلاش کرده تا گروه‌های کوچک را با خود ادغام کند.

اسامه محمود امیر القاعده در شبه قاره در سال 2019 گفت که پیروزی طالبان در افغانستان برای آینده این گروه بسیار مهم و حیاتی است. در سال 2020 سخنگوی این گروه بیانیه‌ای منتشر کرد و پیمان دوحه را یک «پیروزی» دانست و آنرا به طالبان تبریکی داد. همچنان این گروه در اگوست 2021 پیروزی طالبان را به تمام مسلمان جهان مبارگ گفت و آنرا پیروزی علیه «طاغوت و ظلم» خواند. 

در سال 2014 زمانیکه شاخه القاعده تاسیس شد،‌ ایمن الظهواهری رهبر فقید این گروه گفت که هدف از تشکیل این شاخه دفاع از مسلمان در میانمار (برمه)،‌ بنگلادیش و هند است. به نقل از اسامه محمود این گروه تلاش می‌کند که این به شش هدف دست پیدا کند.

• جهاد با ایالات متحده و از بین بردن امپریالیسم جهانی
• اجرای شریعت محمدی و احیای جوامع مسلمان
• آزادسازی سرزمین‌های مسلمان در شبه قاره هند
• جهاد برای ایجاد خلافت به شیوه نبوی و احسن آن
• حمایت از طالبان در افغانستان
• ساختن یک جامعه برابر و عادلانه اسلامی

القاعده تهدید برای امنیت منطقه‌ای افغانستان

این گروه [شاخه القاعده] به دلیل داشتن ارتباط نزدیک با طالبان در همان ابتدای تاسیس یک کمپ نظامی در شورابک کندهار ایجاد کرد که خیلی زود توسط نیروهای امریکایی مورد حمله قرار گرفت. در حمله حدود 160 پیکارجوی القاعده کشته شدند. در  این حمله عاصم عمر نیز کشته شد، عمر بنیان‌گذار و امیر این شاخه بود.

در یکی از جزوهای درسی این گروه آمده است که باید با طالبان همکاری کنند و در مبارزه آنها علیه غرب در کنارش بجنگند. القاعده شاخه شبه قاره همواره به رهبر طالب بیعت کرده‌اند، نخست به ملا عمر، بعد اختر محمد منصور و حالا هبت‌الله اخوندزاده. القاعده همیشه یک شریک استراتژیک مهم برای طالبان بوده است، بعد از توافق دوحه القاعده، خیلی هوشمندانه تمام بیانیه‌ها و تبلیغاتی که در مورد طالبان بود را متوقف کرد تا وجهه بین‌المللی این گروه صدمه نبیند. البته در خفا القاعده به حمایت‌های لوجیستکی و مالی خود بر طالبان ادامه داد و یکی از عوامل پیروزی این گروه همین حمایت‌های کلیدی القاعده بود. پس از پیروزی طالبان در افغانستان، شاخه القاعده برای شبه قاره هند اعلان کرد که آنها اکنون از افغانستان خارج می‌شوند و به اهداف دیگر چون آزادسازی سرزمین‌های مسلمانان در هند تمرکز می‌کنند.

کشمیر و هند

در خارج از محدوده اصلی خود [افغانستان و پاکستان]، القاعده در جذب نیروی بیشتر در هند ناکام مانده و تا هنوز نتوانسته است که یک ساختار سازمانی منسجم را در این کشور شکل بدهد. اما القاعده در کشمیر موفق بوده است و در این منطقه توانسته است که نیرو بیشتری جذب کند. کشمیر به دلیل مناقشه تاریخی که روی آن وجود دارد یک هدف جذاب برای مسلمان افراطی و پیکارجو است و این موضوع می‌تواند یکی از عواملی باشد که سبب شده است تا القاعده در منطقه رخنه کند. البته قبل از القاعده، گروه‌های معتدد دیگری در این منطقه فعال بودند که زمینه را برای القاعده از قبل مهیا کرده بودند. استراتژی فعلی القاعده هم یکجا سازی و ادغام این گروه‌ها زیر یک چتر است. اگر القاعده بتواند در این کار موفق شود، قطعا تهدید جدی را علیه هند شکل داده است.

حالا که القاعده یک نماینده بومی در منطقه دارد، می‌تواند بهتر از قبل حرکت کند. بعد از توافق ایالات متحده با طالبان، القاعده نام نشریه‌اش را از «نوای جهاد افغانستان» به «غزوه هند» تغییر داده‌اند. این تغییر به صورت واضح صحبت از تغییر مرکز ثقل القاعده از افغانستان به هند دارد.

در سال 2017، جبهه دیگر زیر نام «انصار غزوه هند» در کشمیر به رهبری ذاکر موسی شکل گرفت که هدف مشابه به شاخه القاعده برای شبه قاره هند را دنبال می‌کرد. هر چند در ابتدا گمان بر این بود که این گروه هیچ رابطه‌ای با القاعده ندارد. اما بعدا معلوم شد که این گروه زیر نظر القاعده به فعالیت‌هایش ادامه می‌دهد. این جبهه تا هنوز چندین حمله علیه نظامیان هند در کشمیر زیر اداره این کشور انجام داده است ولی هنوز نمی‌شود آن را به عنوان یک تهدید برای امنیت ملی هند دید. ولی این تهدید می‌تواند در آینده برای هند دردسر ساز شود حالا که این نیروها یک پناه‌گاه امنی در افغانستان دارند.

بعد از روی کار آمدن حزب راست افراطی (بی.جی.پی) گزارشات معتددی در مورد نقض حقوق مسلمان و بدرفتاری با آن به نشر رسیده است. این موضوع یک دلیل خوبی برای گروه افراطی شده است تا با استناد به آن نیروی بیشتر از درون جامعه مسلمان هند جذب کنند.

نتیجه‌گیری

شاخه القاعده برای شبه قاره هند هر چند تا هنوز نتوانسته است که به عنوان یک تهدید کلان فوری عرض اندام کند؛ اما این گروه برای فعلا کارکرد یک چتر بزرگ را دارد که چندین گروه کوچک جهادی زیر آن تجمع کرده‌اند. براساس آنچه گفته شد این گروه برای مدت کوتاه فعلی خطر جدی برای امنیت هند، بنگلادیش و برما نیست. اما این گروه در آینده می‌تواند امنیت منطقه‌ای را دستخوش تحول و دگرگونی کند و این امر بستگی به وضعیت افغانستان نیز دارد. اگر طالبان برای مدت طولانی روی قدرت بمانند این موضوع به تقویت گروه‌های افراطی در منطقه کمک خواهد کرد.