جمشید یما امیری

بخش دوم

ولایات با نفوذ

طالبان با درس از اشتباهات دور پیشتر حاکمیت‌شان، این‌بار تلاش کرده‌اند که در تمام ولایات افغانستان نیرو جذب کنند؛ حتا در پنجشیر که روزگاری یک نفر طالب نداشت، اکنون تمام نهادهای محلی از سوی مردمان محل رهبری می‌شود. وزیر تجارت و صنایع از پنجشیر است.

 با این وجود، نفوذ و سهم برخی ولایات در نهادهای مربوط به امارت اسلامی قابل ملاحظه است. مهره‌های تأثیر گذار و رده‌اول طالبان عمدتاً از حوزۀ جنوب و جنوب شرق هستند.

ولایات کندهار، هلمند و فراه در جنوب و غرب و خوست، پکتیا و پکتیا، در جنوب‌و‌شرق و بغلان، کندز و بدخشان در شمال‌شرق و میدان وردک در مرکز بیشترین نفوس و نقش را در رهبری و تشکیلات امارت اسلامی دارند.

پس از به قدرت رسیدن طالبان، اختلافاتی دربارۀ سهم ولایات در قدرت به میان آمده بود. طالبان بدخشی پس از حضور در کابل، برخی حوزه‌های پولیس را به کنترل در آورده بودند، اما حضور خودسرانۀ آنان مورد قبول وزارت داخله این گروه قرار نگرفت و از حوزه‌های پولیس رانده شدند. مولوی فصیح‌الدین لوی درستیز طالبان پس از اعلام کابینه و تعیینات در رهبری امارت اسلامی، به رسم اعتراض کابل را ترک کرد و به بدخشان رفت. رهبری طالبان برای اقناع وی و نیروهایش، سهم بدخشان را در رهبری بالا برد.

اکنون علاوه بر مولوی فصیح‌الدین که لوی درستیز طالبان است، برخی سمت‌های مهم دولتی در اختیار طالبان بدخشی است. مولوی شمس‌الدین شریعتی، لوی سارنوال، قاری دین محمد حنیف وزیر اقتصاد، امان‌الدین قوماندان قوایی هوایی و دکتر فض‌‌الله قوماندان اکادمی نظامی وزارت دفاع، بدخشانی هستند. سهم بدخشانی‌ها در بدنۀ طالبان نیز چشمگیر است. اما برخی طالبان بدخشی می‌گویند که نقش آنان در قدرت جنبۀ نمایشی و سمبولیک دارد.

قدرت اصلی دست کیست؟

یک سال پس از دست‌یابی به قدرت، چهره‌های تصمیم‌گیرنده و اثرگذار در امارت اسلامی مشخص گردیده است. ملا محمدیعقوب، وزیر دفاع، سراج‌الدین حقانی، وزیر داخله، ملا عبدالغنی برادر، معاون رییس‌الوزرا، مولوی امیرخان متقی، وزیر خارجه، ملا فاضل، معاون وزیر دفاع، ذبیح‌الله مجاهد، سخنگو و انس حقانی، از چهره‌های کلیدی و قدرت‌مند در صفوف امارت هستند.

با گذشت هر روز، بی‌اعتمادی میان طالبان افزایش می‌یابد. اختلاف میان شبکۀ حقانی و طالبان لوی کندهار برجسته گردیده است. با وجود این‌که رهبری طالبان پیوسته هرگونه  اختلاف و دو دستگی را رد کرده‌اند، اما تمام شواهد دال بر موجودیت اختلاف میان دو شاخۀ طالبان بر سر قدرت است. طالبان کندهار خود را اساس‌گذاران تحریک می‌دانند و دوست ندارند هیچ شاخۀ تازه‌ای قدرت بلامنازع آنها را در تحریک زیر سؤال و یا کم اثر سازد. آنان شبکۀ حقانی و حلقات زیرمجموعه‌اش، بقایای حزب اسلامی مولوی یونس خالص و مولوی محمد نبی را گروه‌هایی می‌دانند که به طالبان بیعت کرده‌اند. طالبان لوی کندهار در محور ملاهبت‌الله آخوندزاده رهبر و مولوی یعقوب مجاهد وزیر دفاع هیچ آدرسی را که قدرت آن را به چالش بکشد، بر نمی‌تابند.

حاکمیت یک سالۀ طالبان در کابل می‌رساند که امارت اسلامی به سه جریان و یا شاخه تقسیم گردیده است:

۱- جریان وابسته به ملا یعقوب

ملا محمد یعقوب فرزند ملا عمر رهبر و بنیان‌گذار شاخۀ نظامی طالبان است که اکنون رهبری وزارت دفاع را برعهده دارد. ملا محمد یعقوب، خود را وارث اصلی تحریک طالبان می‌داند. وی موضع‌گیری‌های کلان دولت طالبان را ابراز می‌دارد.

وارث ملا عمر رهبر گروه طالبان در تعیین کابینۀ موقت طالبان نقش پررنگ داشت. یک منبع گفت که امیرخان متقی به سفارش ملا یعقوب به وزارت خارجه منسوب شده است.

 اکنون مسایل مربوط به‌سیاست خارجی و مذاکره با جریان‌های مخالف تحت هدایت او پیش می‌رود. وزیر دفاع طالبان تقریباً خود را در نقش «امیرالمومنین» طالبان فرض می‌کند. او قدرت را از پدرش ملا محمد عمر به میراث برده است. ملا محمد عمر، رییس و بنیان‌گذار تحریک طالبان است. طالبان جایگاه قدسی به وی قایل هستند. از این رو، ملا یعقوب از جایگاه ویژه‌ای در امارت اسلامی برخوردار است. او به لحاظ فردی نیز نشان داده است که ظرفیت بیشتری نسبت به بسیاری از چهره‌های درشت طالبان دارد. ناظران پیش‌بینی می‌کنند که ملایعقوب نامزد بالقوۀ جانشینی ملاهبت‌الله «امیرالمومنین» است. 

یک روزنامه‌نگار آگاه از مناسبات درونی طالبان می‌گوید که اکثر قوماندانان حوزۀ لوی کندهار در کنار ملایعقوب در وزارت دفاع کار می‌کنند.

ملا عبدالغنی برادر، رییس دفتر پیشین طالبان در قطر و معاون رییس وزرای کنونی، مولوی امیرخان متقی وزیر خارجه، ملا عبدالمنان عمری، وزیر فواید عامه و برادر ملا عمر از چهره‌های کلیدی این دسته به شمار می‌رود.

در آغاز به نظر می‌رسید این دسته در مسایل داخلی و جهانی منعطف‌تر هستند و همواره از تعامل با جریان‌های مخالف داخلی و همکاری با جامعۀ بین‌المللی سخن می‌رانند. اما بعدها روشن شد که آنها در مواضع رادیکال شان استوار و ثابت قدم هستند.

۲- جریان وابسته به سراج‌الدین حقانی

سراج‌الدین حقانی، وزیر داخلۀ طالبان و رییس شبکۀ حقانی، دومین چهرۀ بانفوذ در صف طالبان است. او در تعیین کابینه، قوماندانان و والی‌ها نقش پررنگ داشت. اعضای شبکۀ حقانی و زیردستانش وی را «خلیفه» می‌خوانند. رهبر شبکۀ حقانی را به دو دلیل خلیفه می نامند:

 یک: سراج‌الدین حقانی خود را جانشین و سنگردار پدرش جلال‌الدین حقانی می‌داند که از رهبران پیشتاز در جنگ با شوروی در افغانستان بود.

دوم: خلفای راشدین را امیرالمومنین و خلیفه می‌نامیدند. لقب امیرالمومنین مختص به رهبر طالبان ملاهبت‌الله است. از این‌رو، سراج‌الدین حقانی، خود را خلیفه می‌داند که هم طراز رهبر حساب شود.

سراج‌الدین حقانی- وزیر داخله طالبان و رهبر شبکۀ حقانی

تمام محافظان سراج‌الدین حقانی، از قطعۀ «استشهادی» هستند.

شبکۀ حقانی متمرکز به مسایل داخلی است. نهادهای اثرگذار از جمله ولایت‌های کلیدی، قوماندانی ولایات، رؤسای کمیسیون‌های نظامی در اختیار این شبکه قرار دارد.

سراج‌الدین حقانی، به دلیل تحریم‌های جهانی و تهدیدهای ناشی از حملۀ امریکا شش ماه در انظار عمومی ظاهر نگردید. اما شش ماه پس، از چهره‌اش رونمایی کرد و گفت که به منظور اعتمادسازی در پرده ظاهر شده است. او همواره مکان بودوباشش را عوض می‌کند. پس از کشته‌شدن ایمن الظواهری رهبر القاعده در خانۀ یکی از محافظان حقانی در وزیر اکبرخان کابل، او برای مدتی از کابل بیرون شد. پس از چند روز دوباره تصاویرش با استاد سابق دانشگاه امریکایی و رییس یوناما در کابل بیرون شد.

او کمتر در جلسۀ شورای وزیران و کمیته‌های مربوط حاضر می‌گردد. او به صدر ابراهیم که به نمایندگی از جبهۀ لوی کندهار در معاونیت وزارت داخله معرفی شده‌ بود، کمترین وقعی نگذاشت و ابراهیم مجبور به ترک وظیفه گردید.

اکثریت قوماندانان مربوط به شبکۀ حقانی و حوزۀ مشرقی در کنار او در وزارت داخله قرار دارند.

۳- جریان ملا منصور

ملا اختر منصور رهبر طالبان هنگام برگشت از ایران در حملۀ هوایی قوای امریکا در مرز پاکستان با ایران جان باخت. اکنون فرزند او فتح‌الله منصور در کابل میدان‌داری می‌کند. فرزند منصور قوماندان نظامی در کندهار است.  

البته این شاخه در مقایسه با دو دستۀ اول از نفوذ و جایگاه چندانی برخوردار نیست. اعضای خانواده و بستگان قبیلۀ منصور از اینکه سهمی در رهبری امارت اسلامی ندارند، سخت ناراض اند. پس از نارضایتی‌ها، ملایعقوب وزیر دفاع طالبان، در جلساتی با حضور فرزند ملا منصور ظاهر شد.

این سه دسته در زمینه‌هایی دچار اختلاف و درگیری بوده‌اند؛ اما هرگز اختلافات را رسانه‌یی نساخته‌اند. بیشترین درگیری و اختلاف میان ملا برادر و شبکۀ حقانی است. رییس وزرا نیز در یک پیام صورتی از ملا برادر شکایت کرد. ملا برادر در صورت تشکیل دولت متشکل از طالبان و دیگر جریان‌های سیاسی، جانشین بالقوه رییس وزرا محسوب می‌شود. اما شبکۀ حقانی با وی موافق نیست. ملا یعقوب نیز در مصاحبه‌یی با تلویزیون ملی به اختلافات شبکۀ حقانی و ملا برادر اشاره کرد.