غلام غوث عمری

بازگشت طالبان به قدرت در افغانستان برای ایالات متحده، ناتو و بسیاری از افغان‌ها درناک بود. ایالات متحده رژیم طالبان را در سال 2001 برای تعقیب و شکست القاعده سرنگون کرد، هدفی که محقق شد. اما ایالات متحده همچنان به‌دنبال نابودی طالبان و احیای یک دولت کثرتگرا، از نظر اقتصادی پایدار و متعهد به ارزش های حقوق بشری بود. اما در برآورد این اهداف موفق نبود.

تلاش‌ها در سطح ملی و بین‌المللی با مشکلات زیادی مواجه بود، اما مهمتر از همه این‌که ایالات متحده هرگز نتواست پاکستان را مقاعد کند که سیاست دو پهلوی  خویش را در برابر طالبان متوقف کند و نسخه خوب حکومت را در افغانستان تقویت نماید. علاوه براین، رهبران فاسد افغانستان دایمآ منافع شخصی را نسبت بر منافع ملی و علیای کشور ترجیح دادند.

سوال عمده در این‌جا است که آیا طالبان می‌تواند خود را در قدرت نگه دارد؟ پاسخ این سوال قطعآ بستگی به نحوه مدیریت و جلوگیری از شکاف‌های داخلی، چالش‌های اقتصادی، تهدید داعش ولایت خراسان و ظهور روز افزون  نیروی‌های مقاومت در افغانستان دارند.

شکاف‌های داخلی

مهمترین تهدید در برابر قدرت طالبان تضادهای داخلی این گروه می‌باشد. طالبان در حال حاضر به سه گروه منشعب شده اند: شبکه حقانی، گروهی از طالبان مستقر در شرق؛ جناح سیاسی به نمایندگی ملا غنی برادر؛ جناح نظامی به نمایندگی ملا یعقوب.

این جناح‌ها دیدگاهی متفاوت درباره نحوه اداره رژیم جدید و همه ابعاد حکمرانی از جمله: فراگیر بودن نظام، برخورد با شبکه و جنگجویان خارجی، اقتصاد، مشارکت زنان در جامعه و روابط خارجی با کشور ها دارند.

میان شخصیت‌های سیاسی عمل‌گرای طالبان، فرماندهان نظامی افراطی و روحانیون که به دنبال اجرای تفسیر بنیادگرایانه از متون اسلامی هستند، شکاف‌های عمیق وجود داشته است. عباس ستانکزی معاون سیاسی وزارت خارجه طالبان در یک گردهمایی علنآ از عمکرد طالبان برای ممنوعیت تحصیل دختران در مکاتب ابتدایی انتقاد کرد. علاوه براین، انس حقانی یکی از اعضای برجسته هیت رهبری طالبان از شیوه و برخورد وزارت امر به معروف و نی از منکر، انتقاد کرد و گفت: ” ما نباید مردم را به بهانه اسلام از دین متنفر نماییم”.

چند روز بعد از تسلط نظامی طالبان، درگیری بین شاخه‌های سیاسی و نظامی طالبان بالا گرفت. براساس گزارش‌ها ملا برادر و خلیل حقانی وزیر مهاجرین طالبان در ارگ ریاست جمهوری با هم درگیر شدند و طرفداران هردو در حال ماشه کشیدن به روی هم دیگر بودند. ملا برادر از ساختار دولت موقت ناراضی بود. براساس گزارش‌ها، این درگیری همچنین ناشی از اختلافات برسراینکه چه کسی سهم بیشتر در دولت آینده داشته باشد، بود.

به دلیل همین اختلافات داخلی سه هفته طول کشید تا طالبان اختلافات درونی خویش را برسر پست‌های رهبری حل کنند. این امر عمدتآ در نتیجه میانجیگری جنرال فیاض حمید ریس استخبارات پاکستان حل شد.

داعش

شاخه محلی خراسان داعش یکی از چالش‌های عمده برای بقای رژیم طالبان محسوب می‌گردد. داعش دشمن قسم خورده طالبان و القاعده است. هدف این دو شبیه هم دیگر است: آن‌هم ایجاد خلافت اسلامی.

داعش در اواسط سال 2021 از طریق عملیات ضد تروریسم ایالات متحده و افغانستان، حملات طالبان و اختلافات داخلی این گروه به شدت تضعیف شده بود. با خروج نیرو های خارجی و توقف عملات ضد تروریستی که فعالیت های این گروه را محدود کرده بود، داعش حالا جسورتر گردیده است.

براساس گزارش های سازمان ملل متحد، همزمان با تحکیم حاکمیت طالبان بر کشور، تهدید اساسی نظامی که طالبان با آن مواجه اند داعش و نیروی‌های جبهه مقاومت ملی می‌باشند.

پژوهشگران در گزارشی به شورای امنیت سازمان ملل متحد بیان نمودند که با بهتر شدن آب و هوا جنگ ممکن تشدید یابد زیرا هم داعش و هم نیروی‌های جبهه مقاومت علیه طالبان بسیج گردیده است.

پس از رهایی هزاران زندانی از زندان پل پرخی و پایگاه بگرام، اکنون جنگجویان داعش در کمتر از یک سال دو برابر شده است و از دو هزار نفر به حدود چهار هزار نفر افزایش یافته است. جنگجویان داعش مکررآ به اقلیت‌های شعیه حمله می‌نمایند و به دنبال تحریک و راه‌اندازی جنگ سنی و شعیه در افغانستان می‌باشد.

بمبگذاری‌های انتحاری در مساجد شیعیان در کابل و چندین شهر مهم که در نتیجه تلفات زیاد را به همرا داشت، بیان گر قدرتمندشدن این گروه می‌باشد.

علاوه براین، جنگجویان داعش به یک بیمارستان نظامی در کابل حمله هدفمند نمودند که در نتیجه حداقل 25 نفر به قتل رسیدند.

یکی از خونین ترین حملات داعش که بیشتر از 180 نفر به قتل رسید، حمله انتحاری بالای میدان هوایی کابل در اگست سال 2021 بود. گسترش این حملات بیانگر تهدید فزاینده داعش در افغانستان می‌باشد. اگر طالبان نتواند از این وقوع حملات جلوگیری کند، روابط خویش را با ایران هم تیره می‌سازند.

این گروه از خلا قدرت و عدم ثبات سیاسی برای افزایش نفوذ و ایجاد چالشی برای دولت طالبان استفاده می‌کند. علاوه براین، داعش تلاش می‌کند تا از جنگجویان ناراضی طالبان و دیگر گروه‌های شبه نظامی کوچکتر را در دامن خود بگنجاند.

 نیروی‌های مقاومت

با شروع فصل جنگ در افغانستان به نظر می‌رسد که گروه‌های کوچکی از نیروهای مقاومت ضد طالبان در سراسر کشور شکل بگیرد. این تحول همراه با افزایش حملات مرگبار داعش شکل گرفته و می تواند حاکمیت طالبان را با تهدید مواجه نماید.

در ماه‌های گذشته تعدادی زیادی از گروه‌های مقاومت اعلام موجودیت نموده و هدف خویش را سرنگونی رژیم طالبان می‌داند. یکی از این جبهات نیروی‌های مقاومت ملی اند که تحت مدیریت احمد مسعود فرزند احمد شاه مسعود فعالیت می‌نماید.

محققان که این گروه‌های مقاومت را مطالعه نموده اند می‌گویند در حالیکه هدف این گروه‌ها سرنگونی رژیم طالبان است، اما با عدم هماهنگی و یکپارچه گی مواجه‌اند.

پیتر میل، محقق افغانستان در موسسه مطالعات جنگ، که اخیرآ مطالعه‌ای را در باره گروه‌های ضد طالبان منتشر کرده است، می گوید”این گروه ها به هماهنگی و وحدت نیاز دارند تا بتواند تاثیر تعیین کننده‌ای در رقابت با حکومت طالبان داشته باشد”.

جاناتان شرودن، مدیر برنامه‌های مقابله با تهدیدات و چالش‌ها در مرکز تحلیل های دریایی یک سازمان غیر انتفاعی تحلیل و تحقیق، گفته اند که گروه‌های ضد طالب نتواسته‌اند در یک جنبش مقاومت ملی گسترده متحد شوند.

اما عدم هماهنگی و اتحاد تنها نقطعه ضعفی نیست که آنها را از تبدیل شدن به یک نیروی جنگنده موثر باز می‌دارد، بلکه حمایت‌های خارجی یکی دیگر از چالش‌هایی است که این گروه‌ها با آن مواجه است.

برخلاف دهه 1990 ، زمانی که روسیه، ایران و هند که از ایتلاف شمال علیه طالبان حمایت کردند، هیچ کشوری به سمت هدف جدید ضد طالبان نشتافته‌اند.

این گروه‌های نظامی و مقاومت ممکن است تهدیدی برای بقای طالبان باشند، اما در حال حاضر این گروه‌ها بسیار ضعیف و پراکنده هستند و از زمان تسلط نظامی تاکنون نتوانسته‌اند تهدیدی جدی برای طالبان ایجاد نمایند.

مشکلات اقتصادی

پس از فروپاشی جمهوری اسلامی افغانستان و تسلط نظامی طالبان، افغانستان در یک بحران اقتصادی و مالی عمیق فرورفته است. بانک‌ها و کسب کار فلج گردیده، فقر بیداد می‌کند، تورم افزایش یافته و این یک تهدید بزرگ برای رژیم طالبان می‌باشد.

رژیم طالبان به‌زودی توسط دشمن دیگر تسخیر خواهد شد: این بحران اقتصادی است. در واکنش به تسلط نظامی طالبان، ایالات متحده 9.5 میلیارد دالر ذخایر خارجی، آلمان 300 میلیون دالر کمک‌هایش و صندوق بین المللی پول 440 میلیون دالر را به حالت تعلیق در آورده است.

مجموع این کمک‌های خارجی 40 درصد تولید ناخالص داخلی (GDP) افغانستان را تشکیل می‌دهد. بدتر از آن، رژیم جدید با موجی از تحریم‌هایی که قبلآ از سال 2001 بالای این گروه وضع شده بود، دست و پنجه نرم می‌کند.

اقتصاد افغانستان در بیست سال گذشته پس از فروپاشی رژیم طالبان تغییر کرده بود. براساس گزارش بانک جهانی، تولید ناخالص داخلی افغانستان بین سال‌های 2002 تا 2020 تقریبآ پنج برابر شده و از 4 میلیارد دالر به 19.8 میلیارد دالر رسیده است. این رشد ناشی از هجوم کمک‌های خارجی به یک دولت بسیار متمرکز بود. جامعه جهانی سیستم ضعیف و فاسد را با منابع عظیم مالی تمویل کرد. اما دولت در پاسخگوی به شهروندان افغان ناتوان بود. تسلط طالبان جریان کمک‌های بین المللی را قطع کرده و اقتصاد ناکارآمد را به بار آورد.

علاوه بر چالش‌های امنیتی که بقای حکومت  طالبان را تهدید می‌کند، مشکلات اقتصادی یکی دیگر از چالش‌های حیاتی پیش روی طالبان است. کمک‌های اقتصادی اهداکنندگان به افغانستان متوقف شده است، ارزش پول افغانی در برابر ارزهای خارجی کاهش یافته است، تجارت با کشورهای همسایه در سطح پاین تری قرار دارد، تاجران علاقه‌ای به سرمایه گذاری در کشور ندارند، تحریم‌های غرب بر دولت طالبان باعث شده است که برخی کشورها تمایلی به سرمایه گذاری نداشته باشند به دلیل وضع تحریم‌ها علیه‌شان.